metropolis m

‘Twee jaar geleden hoorde ik voor het eerst over Sealand en ik was meteen heel erg geïnteresseerd. Ik ben Sealand gaan onderzoeken; het fenomeen van de data haven, wat een beschermde vrijplaats voor internet is, de geschiedenis van Sealand en de mate waarin die geschiedenis in klassieke zin ‘waar’ is. Daarnaast was ik ook gefascineerd door de uiterlijke verschijning, het fort uit de Tweede Wereldoorlog. Door dat onderzoek vond ik op internet een oproep om postzegels voor Sealand te ontwerpen, helaas speciaal bedoeld voor kinderen. In elke andere context is zo’n opdracht omkleed met voorwaarden en beperkingen, hier was het gewoon een open inschrijving. Ik heb Sealand benaderd met het voorstel om na te denken over hun identiteit. Daar is heel welwillend op gereageerd, waarmee niet is gezegd dat Sealand financier van het Meta Haven project is.’

‘Fysiek is het niet meer dan een platform in zee, zes mijl uit de Engelse kust, waar in 1968 door Roy en Joan Bates een soort kraakactie is gepleegd. Men heeft zich onafhankelijk van Engeland verklaard en er een prinsdom opgericht. Het platform is sindsdien regelmatig in het nieuws vanwege incidenten en ontwikkelingen rond de eigen soevereiniteit. Sealand ziet er ook utopisch uit. Een beetje als Constants New Babylon of de ontwerpen van Archigram. Sinds 2000 is het een data haven, wat betekent dat er internetservers worden geëxploiteerd, waar geen internationale instantie toegang toe zou hebben. Alles is er mogelijk, afgezien van kinderporno. Die vrijplaats wordt commercieel als dienst aangeboden. Een fascinerend idee, omdat de data haven in totale afzondering bestaat, en vanuit die positie een belangrijke rol claimt in het netwerk.’

‘Volgens de familie Bates zou het een streven naar vrijheid zijn, wat past bij het nationale motto E Mare Libertas. Maar als je vraagt naar hun inspiratiebronnen, heeft men het over Alexander de Grote en Ernest Shackleton, een Britse poolreiziger; vooruitgangsidealen met een sterk militair karakter. Sealand is beslist geen hippievrijstaat. Dat is ook het interessante. Sealand oprichten is een daad van idealisme; waarom zou men zich anders vrijwillig opsluiten op zo’n plek? Het stelt ons tegelijk de vraag of wij dat idealisme er niet zelf in willen lezen, we zijn immers opgevoed met kraakpanden, halfduistere feesten, bezettingsacties en de kunstenaar als nomade. Beelden van Sealand associëren we onbewust al snel met Greenpeace, Shell, en de Brent Spar-affaire. Bij Sealand is niet duidelijk waar het idealisme heen leidt. Er is een utopische daad gepleegd, maar deze is niet verbonden met een utopisch gedachtegoed.’

‘Niet in de zin van verdragen met andere landen, ambassadeurs en een gestructureerd buitenlands beleid. Sealand claimt wel de facto erkenning die erop neerkomt dat het land niet wordt lastig gevallen door Engeland, en dat bijvoorbeeld in de jaren zeventig door West-Duitsland met Sealand is gesproken en onderhandeld op regeringsniveau. Maar de soevereiniteitskwestie is niet wat mij aan Sealand interesseert. Wat mij als grafisch ontwerper bezighoudt zijn alle verhalen over het land, die in al hun chaos een nieuw soort identiteit vormen. Er is geen geautoriseerde geschiedenis, er is geen Rijksvoorlichtingsdienst die voortdurend ingrijpt. Identiteit vormt zich rond Sealand door het fenomeen ‘misverstand’. De regering van Sealand is vrij beknopt over het eigen geschiedenis; dit in tegenstelling tot de vele bronnen die over Sealand berichten, waaronder deze Metropolis M. Zo is er de affaire met modeontwerper Gianni Versace. Op het jacht van zijn moordenaar werd een vals paspoort van Sealand aangetroffen. Twee mediagenieke fenomenen, Sealand en Versace, bestaan tijdelijk in één ruimte. Voor het vormen van een hedendaagse legende zijn dit soort verhalen nodig, en het lijkt me dat uiteindelijk de legende de dimensie is waar de oprichters van Sealand zich tegen wil en dank verenigen met de utopie. Legendes kunnen voortbestaan onafhankelijk van hun feitelijke juistheid; zo is ook de associatie met Versace uiteindelijk geen feit, maar een suggestie. Het Meta Haven project heeft tot doel de opeenstapeling van suggesties om te vormen tot een verhaal, een identiteit die alle mogelijke andere identiteiten overbodig maakt. De enige manier waarop Sealand echt begrepen kan worden is als legendarisch fenomeen; daarvoor is echter geen commerciële, maar een culturele benadering noodzakelijk.’

‘Sealands huidige postzegels met zeehelden suggereren een geschiedenis die er niet is. Daarbij komt dat postzegels en geld in de context van Sealand geen praktische functie hebben. Als er internationaal geen overeenstemming is over de waarde, is geld of een postzegel niet meer dan een gedecoreerde consumptiebon. Tegelijk is de virtualiteit van het Sealand-fenomeen beslist geen reden om er dan ook maar in uitsluitend virtuele termen mee om te gaan. Virtualiteit is geen kwestie van materiaal, maar van mentaliteit. Dragers als postzegels, geld en paspoorten hebben het voordeel dat hun symbolische waarde aan ieder specifiek ontwerp voorafgaat, net zoals een bibliotheek een betekenis heeft die vooraf gaat aan ieder specifiek gebouw. Ook deze dragers kunnen met virtualiteit worden opgeladen. Er zullen dus uiteindelijk zeker ook postzegels en geld worden ontworpen.’

‘Onze tijd heeft naar mijn idee opnieuw behoefte aan beeldverhalen die een zeker episch karakter in zich dragen. Decennia lang zijn we met het modernisme getraind om beelden daarvan te ontdoen, waardoor er op ieder gewenst moment opnieuw tabula rasa kan worden gecreëerd. De dingen zijn te gewoon geworden. Episch gehalte bereik je door een verhaal te construeren met een plot, actoren, en wellicht zelfs hogere of onverklaarbare interventies. Er spelen andere landen in mee, regeringen, geschiedenis, de cultuur en de economie. We zullen gaan zoeken naar de verbanden die hierin zijn te leggen. Sealand is niet bepaald een designhotel, maar een plek die gekenmerkt wordt door de absolute en totale afwezigheid van design. Wij willen daar niets aan veranderen. We gaan het niet upstylen. Het lijkt mij interessant bij zo’n opdracht de verhalen die zich rond deze plek verzameld hebben opnieuw te vertellen en ze voor een deel ook uit te vinden. Daarmee kan het gebruik van fictie als redactionele ontwerpstrategie, zoals dat tot nog toe in mijn ontwerpwerk met Maureen Mooren gespeeld heeft, een nieuwe plek krijgen.’

‘Fictie kan in het ontwerpen een meer zelfstandige rol krijgen die voorbij gaat aan het verrijken van een boodschap. Het is niet meer letterlijk een redactioneel ontwerpinstrument in dienst van informatieoverdracht of de vertaling van een thematiek. De ontwerper krijgt de taak een fundamenteel deel van de boodschap van de nationale identiteit van Sealand te herschrijven. Dan praat je over auteurschap op een dieper niveau. Dat betekent niet altijd dat het moet gaan over ‘realiteit’ of een obsessie met het reële. Daar moet het juist aan voorbij gaan.’

‘Het voor- en nadeel van ontwerpen is de directe uitvoerbaarheid ervan. Architectuur bijvoorbeeld kent een lange papieren traditie. Het heeft doorgaans een enorme incubatietijd, waardoor bepaalde zwaarte ontstaat; niet-uitgevoerde gebouwen zijn vaak sleutelprojecten in de architectuurgeschiedenis. Grafisch ontwerpen stelt daartegenover telkens zijn eigen lightness. Ik zou het interessant vinden ontwerpen te maken die niet zo afhankelijk van de uitvoering zijn. Een ontwerp dat ook als idee leeft en niet alleen als object. In Nederland is op designgebied alles mogelijk, met als paradoxaal gevolg dat er geen utopieën meer zijn. Dat is beslist geen aanklacht tegen de generositeit van Nederlandse opdrachtgevers, maar feit is wel dat er in ontwerpen daardoor een schaarste is aan model- en theorievorming. Ik kan me voorstellen dat Meta Haven als model uiteindelijk misschien een nut heeft voor transnationale identiteiten als die van de Europese Unie.’

‘Onderzoek en ontwerp zijn ten onrechte gescheiden begrippen. Meta Haven baseert zich onder andere op de nieuwe relevantie van het begrip ‘zoeken’. Zoeken als fenomeen heeft in onze cultuur een negatieve betekenis. Denk aan Picasso, die zei: ‘Ik zoek niet, ik vind.’ We hebben het in afkeurende zin over een vergezochte idee. Als iets goed word gevonden, spreken we van een vondst. Maar de status van zoeken is fundamenteel aan het veranderen, omdat de zoekmachine het enige mechanisme is dat zich tot het informatieoverschot kan verhouden. Met zoekmachines als Google geldt: hoe meer hits, hoe beter. De waardering van het zoekresultaat is aan het veranderen. Maar Google doet geen inhoudelijke uitspraak over het zoekresultaat. Dat is een belangrijk verschil met wat wij van plan zijn met Sealand, waarin het gaat om de verbindingen tussen de zoekresultaten.’