metropolis m

Het was de Amerikaanse president Harry Truman die in zijn inauguratiespeech voor het eerst de term ‘onderontwikkelde landen’ gebruikte en daarmee een groot deel van de wereld tot achtergebleven gebied verklaarde. Wat dat betekende voor Latijns-Amerika wordt verteld in een videowerk van Francis Alÿs (1959) dat te zien was in de Arsenale in de tentoonstelling Think with the Senses – Feel with the Mind. Zwart-witbeelden van repetities van een zangeres en van een stripteasedanseres staan symbool voor de Latijns-Amerikaanse modernisering als een proces van eeuwige herhaling en nooit ingeloste verwachtingen. Verdere bespiegelingen over werk en arbeid komen aan bod in de honderden tekeningen voor een animatiefilm over de kunst van het schoenen poetsen.

De foto- en videowerken van Gerard Byrne (1969) in het Iers paviljoen gaan terug op sociale veranderingen in het recente verleden waarvan de effecten tot op heden merkbaar zijn. Vaak gaat het om re-enactments van interviews, paneldiscussies en andere publicaties uit de jaren zestig en zeventig, van Becketts toneelaanwijzingen voor Wachten op Godot tot een vraaggesprek met Sartre in Le Nouvel Observateur uit 1977. Byrnes gevoel voor het theatrale en het verhalende is onmiskenbaar Iers. Zijn merkwaardig kunstmatige voorstellingen tonen de wereld als een door moderne media geconstrueerde werkelijkheid en herinneren in de verte aan het werk van James Coleman.

In de pronkerige presentatie van de Pinaultcollectie in Palazzo Grassi is Urs Fischer (1973) de luis in de pels. Hij heeft de hem toebedeelde zalen behangen met fotokopieën. Daarop zijn de wanden met schilderijen uit een vroegere collectietentoonstelling te zien, op ware grootte, inclusief de originele bewegwijzering. De gefotokopieerde Rothko’s van weleer bevinden zich nu in gezelschap van piepkleine muizen van klei die hun kunstjes vertonen. De ironische installatie knipoogt naar de steeds snellere circulatie van kunstwerken, niet op de laatste plaats door toedoen van het veilinghuis waarvan François Pinault eigenaar is. In de San Stae, omgebouwd tot witte doos, toont Fischer enorme zeefdrukken van stofnesten. Monumentale kunst van muisjes en pluisjes.

In de rommelige groepsexpositie in het Roemeens paviljoen sprongen de schilderijen van Victor Man (1974) eruit. Untitled (2006-2007) oogt als een onderbelichte foto, met nauwelijks tonale contrasten, alsof het beeld niet voor onze blikken is bestemd. Vaag tekenen zich de contouren af van een ouderwetse bühne waar een toneelspel wordt opgevoerd in dierenkostuums. Eén van de figuren wordt door twee anderen bedreigd, wat de onschuldige scène iets sinisters geeft. Mans donkere, geheimzinnige schilderijen zijn spaarzaam met aanwijzingen over intenties en referenties, maar in al hun terughoudendheid weten ze het effect te sorteren van een onaangename herinnering die zich plotseling opdringt en zich niet meer laat verdrijven.

Bachelor Machines 1 (2007), de nieuwste film van de Brits-Palestijnse Rosalind Nashashibi (1973) in het Schotse paviljoen, is opgebouwd uit afgewogen, genummerde scènes van het leven aan boord van een vrachtschip. Sommige opnamen zijn niet meer dan statische stillevens, andere tonen het schip als een bezielde machine die zijn eigen gang gaat. We zien zwijgende mannen van uiteenlopende nationaliteiten, bijeen op een eindeloze zee; mensen die tot elkaar veroordeeld zijn, gevangen in rituelen en uitgeleverd aan de elementen. Even scherp gemonteerd zijn de fotowerken, bestaande uit reproducties van boekomslagen, tijdschriftfoto’s en ander drukwerk, over de behoefte aan mythes in onze tijd.

De krachtige beelden en dreunende klanken in Gravesend (2007) van Steve McQueen (1969), te zien in het Italiaanse paviljoen in het kader van Robert Storrs Think with the Senses – Feel with the Mind, gaan door merg en been. Close ups van blote handen op zoek naar coltan in de kreken van Congo worden gevolgd door hypnotiserende beelden van een laboratorium waar het erts geheel geautomatiseerd wordt verwerkt tot grondstof voor mobiele telefoons en computers. De film in het Italiaans paviljoen wordt voorafgegaan door een korte loop van gruizige beelden uit Basra, Irak, die aanvoelen als schurend zand.