metropolis m

Een jongen met koptelefoon zit gehurkt bij een geluidsversterker en houdt een microfoon boven een uitgestrekte stad. Het is een soort Madurodam, waar de pittoreske grachtenpanden zijn verwisseld door modernistische, witte huizenblokken. In dit mini-suburbia zijn geen tulpenvelden of molens te bekennen: duidelijk omlijnde recreatiegebieden, parkeerterreinen en een enkele wolkenkrabber wisselen de overwegend kubusvormige flats af. De jongen richt zijn microfoon op een van deze gebouwen en luistert. Welke verhalen hij opvangt, komen we niet te weten. Het blijft stil in de tentoonstellingsruimte van Marres, waar de jongen staat afgebeeld op een poster van de Deense kunstenaar Jakob Kolding (1971, Albertslund). De woorden die op de poster te lezen zijn, lijken niet uit de mond van de bewoners van de huizenblokken te komen, maar uit die van stadsplanners: ‘Using models for new town design’, ‘patterns of daily activities’, ‘the analyses of a complex web of associations’. Het zijn woorden die Kolding uit architectuurtheoretische boeken heeft gelicht en in deze collage van een gigantisch stadion, een rijtje huizen, enkele voetgangers op een looppad en de jongen met zijn miniatuurstad heeft verwerkt. Je vraagt je af hoe de bewoners van de echte wijk zich voelen. De microfoon wordt niet onder hun neus geplaatst, maar hangt boven de stad van kleinschalige modellen. En juist daardoor werkt deze poster zo goed. Directe antwoorden krijg je niet, maar er worden wel vragen opgeroepen die je uitlokken je te verplaatsen naar soortgelijke plekken in je eigen omgeving.

Het is kenmerkend voor de werkwijze van Kolding om collages te maken die foto’s van stadsbeelden combineren met teksten, die aansporen na te denken over de vraag in hoeverre gedrag bepaald wordt door ‘doelgerichte’ stadsplanning. De paden die zijn aangelegd om van punt A naar B te komen, de stoplichten en de verkeersborden die zijn neergezet om een vloeiend verkeer te verzekeren, de borden die attenderen op controle en verboden en je zo in het gareel trachten te houden.

Koldings onderzoek naar de verhouding tussen sociaal gedrag en stedenbouwkundige ruimte is een onderzoek dat meerdere hedendaagse kunstenaars bezighoudt. De Amerikaanse kunstenaar Sean Snyder toont in zijn werk Urban Planning / Road Runner & Coyote (1997-99) onder andere foto’s die de maatregelen van stadsplanning om bepaald gedrag te verhinderen in beeld brengen: een met water besproeide straat om rondhangende jongeren te voorkomen, hekken die de doorgang versperren en een andere route opdringen. Deze foto’s zijn gecombineerd met teksten uit handboeken hoe vandalisme tegen te gaan, en videofragmenten uit de animatiecartoon Road Runner & Coyote, waarin te zien is dat pesterig gedrag zich niet laat kanaliseren. Snyders werk kan in die zin beschouwd worden als een parodie op het geloof met planning bepaald gedrag af te kunnen dwingen. De Engelse kunstenaar Ryan Gander doet in zijn Loose Associations Lectures geloven dat de rollen inmiddels zijn omgedraaid: architecten laten zich inspireren door de gebruikers van een bepaalde omgeving. Voordat de architecten de voetpaden op een Amerikaanse campus aanlegden, lieten zij er een winter met sneeuw overheen gaan. De paden die de studenten door de sneeuw baanden, registreerden zij nauwkeurig om hun eigen ontwerp op te baseren. En het Engelse kunstenaarsduo Nick Relph en Oliver Payne toont in hun video Driftwood de alternatieve routes van een skater door de stad Londen. Aan de hand van commentaar moedigt het tweetal ander gebruik van de openbare ruimte aan: ‘Make your way through your city along different paths: follow smells, noises, whatever. If a desire can be turned into a physical activity, you must fight the burgeoning restrictions of orderly society and act according to your wishes.’

Het onderwerp mag dan vergelijkbaar zijn bij deze kunstenaars, de uitwerking maakt hun werken zeer verschillend. Het werk van Kolding kenmerkt zich door een formele, esthetische eenvoud. Hij tracht zijn thema steeds in een poster of een collage te vatten, waarin wel terugkerende elementen te vinden zijn. Zo figureren de op een muur gespoten woorden ‘Sexisten raus’ in de ene poster in combinatie met een gesluierde vrouw en een jongen die erlangs lopen; in een ander werk is de tekst vermengd met tekenlijnen. De poster die hij speciaal voor de tentoonstelling in Marres maakte, is een goed voorbeeld van zijn werk. Het is een collage van verschillende gebouwen in Maastricht, die gedeeltelijk in beslag worden genomen door space invaders: graffiti, reclameborden, dj’s, skaters en fictieve figuren. Op de poster staat een lijst vragen die in verschillend letterformaat op je afkomen. Het begint met: ‘Wie nam het initiatief voor de bouw van uw buurt?’. In het grootste letterformaat staat de vraag: ‘Voor wie is ze gebouwd?’ De vragen keren in andere talen terug op andere posters en collages, zo ook de space invaders. Ze bewonen niet alleen zijn posters en collages, maar spelen ook in de animatiefilm en de twee kleine diaprojecties met Koldings dia-archief van kunst in openbare ruimte een hoofdrol. Het aardige is dat de space invaders vele gedaanten aannemen: van omgevallen bomen, winkelwagentjes, fantasiefiguren uit Starwars en Batman-films tot dj’s en skaters. Het zijn de al dan niet reële gebruikers van de stedenbouwkundige, zij die niet opgenomen zijn in de plannen.

Vaak tonen de space invaders een subversief gebruik van de ruimte en trotseren daarmee het beoogde gebruik door stadsplanning of architect. Skaters glijden langs de railingen van betonnen flatgebouwen, jongeren luisteren naar de geluiden die uit een wijk opborrelen om mogelijke verandering aan te brengen, en dj’s torenen levensgroot boven gebouwen in blokkendoosformaat uit om deze tot een ander resultaat te mixen. Een ander mooi voorbeeld is de man met zonnebril en groot kroeskapsel die de verdiepingen van een flat lijkt te herordenen. Naast hem op deze collage de tekst: ‘Restructuring of public and private space.’ Het is Kolding bij uitstek. Hij levert geen duidelijke kritiek op een bepaalde stadsplanning, maar zorgt er met zijn humoristische en intelligente mix van beelden en teksten voor dat je kritisch naar je eigen omgeving gaat kijken. En dat het bord ‘cameratoezicht’ op de stoep van Marres op de terugweg ineens wel opvalt.

Feuilleton, deel achtJakob Kolding, Space Invaders1 augustus tot en met 26 september

Marres, centrum voor actuele kunst, Maastricht

Jakob KoldingPlaystation, Galerie Fons Welters, Amsterdam

15 januari tot en met 19 februari 2005