metropolis m

‘Saskia Bos heeft de 2. berlin biennale een internationale focus gegeven. Haar benadering was waarschijnlijk een reactie op de eerste, die onder de titel Berlin, Berlin de internationale kunstproductie uit het Berlijn van de late jaren negentig centraal stelde. Het lijkt me nu na zoveel jaar weer tijd voor een nieuwe verkenning van de stad die zich zo snel ontwikkelt, het is tijd om na te denken over de rijke artistieke productie in deze stad.’

‘Het was voor mij belangrijk om in te gaan op de actuele topografie en het beeld van Berlijn van vandaag. De stad levert de internationale setting voor de artistieke productie, maar door de migratie, die het lokale verbindt met globale onderwerpen is de setting erg internationaal. De huidige veranderingen in de stedelijke conditie zijn deel van Berlijn in 2004. Het was belangrijk om enkele werken in opdracht te produceren, ik wilde een biënnale waarin ten minste een deel speciaal voor de gelegenheid gemaakt was en zich dus ook richtte op de biënnale. Ik vroeg daarom een aantal cultural producers, onder wie kunstenaars, een filmmaker en een kunsthistoricus, om een programma onder een speciale noemer te ontwikkelen. De thema’s zijn van toepassing op elke metropool. Maar ik ben vooral benieuwd hoe die thema’s uitpakken wanneer je ze toepast op Berlijn. Je moet de thema’s niet te krampachtig zien. Het thema is een soort referentiekader. Het geeft richting aan de biënnale, zonder dat er grote teksten op de muur nodig zijn.’

‘Neem bijvoorbeeld Migration, dat wordt ontwikkeld door de filmmaker Hito Steyerl. Berlijn kent een groot aantal tweede en derde generatie migranten en het is interessant te zien wat hun bijdrage aan de culturele productie van de stad is. Hito, die zelf migrant is, vond dit beeld een cliché. Haar interesse ging vooral uit naar de verschuiving van de grenzen in Europa. Steyerl verruimde de hub Migration tot de overkoepelende titel Euroscapes. Vier grote schermen tonen vier geografische regio’s in Europa. Ik had zoiets al in gedachten, maar het is haar verdienste dat het er gekomen is.’

‘Een bepaalde praktijk kan ineens onze perceptie beïnvloeden, zoals de keuken van Rirkrit Tiravanija een nieuwe relatie tot voedsel en communicatie aan het licht bracht. Dat had een complete verschuiving in de kunst tot gevolg. Ik denk dat het tijd is voor een nieuwe verschuiving binnen de relationele praktijk. Het gaat nu immers meer over relaties binnen de maatschappij dan over de relaties tussen kunstwerk en publiek. Ik heb geprobeerd in kaart te brengen wat er zoal rondom mijzelf speelt. Men probeert het zeer instabiele en fragiele sociale weefsel te begrijpen. Vooral sinds 11 september.’

‘De documenta is een geval apart, omdat die maar eens in de vijf jaar plaatsvindt in een relatief klein provinciestadje. De situatie daar is onvergelijkbaar met die in Berlijn of Istanbul. Die metropolen zijn zo beladen dat je niet kunt negeren waar je bent. Voor mij was de biënnale vooral interessant vanwege het feit dat ze gerelateerd is aan de politieke en economische druk van de Duitse hereniging. Het is onmogelijk om de documenta met deze biënnale te vergelijken. Deze biënnale is volledig Europees, met een paar kunstenaars uit de Verenigde Staten en Azië als uitzondering. Niemand vroeg mij dat zo te doen. Mij viel op dat Berlijn gekenmerkt wordt door Europese kunst en kunstenaars. Ik had daarom geen zin om op een kunstmatige wijze kunstenaars van buiten Europa te importeren.
De relatie met Berlijn was voor mij cruciaal, en bepaalde cultural producers zijn juist om die reden erbij betrokken, zoals bijvoorbeeld Axel John Wieder en Jesko Fezer, die eigenaar zijn van de boekhandel pro qm in Berlin-Mitte, een boekhandel met een omvangrijk netwerk van kunstenaars, architecten en theoretici. Zoiets bestaat niet in Kassel. Wat me aan Berlijn interesseert is de manier waarop het culturele mythes creëert. Er zijn niet alleen kunstenaars, maar ook musici, acteurs en filmmakers. Naast alle lokale netwerken zijn er ook internationale scenes, met name in het theater.’

‘Veel van dit soort plekken zijn verdwenen, vijftien jaar na de val van de muur. De renovatie van Berlin-Mitte is voltooid. De vrije ruimte is weg. Kunstenaars als Pflumm en Pernice hadden destijds het geluk dat er nog heel veel gebouwen beschikbaar waren. De huidige verhuizing van de berlin biennale, van het Postfuhrambt, een voormalig postkantoor, naar de Martin-Gropius-Bau symboliseert de manier waarop Berlijn momenteel opgewaardeerd wordt. Zo is er ook een beweging aan de gang van kunstenaarsinitiatieven naar galeries.’

‘Het is uiteraard interessant te zien hoe verschillende artistieke praktijken zich zullen voelen in dit museum, dat een plek van representatie is, zowel vanwege zijn geschiedenis als zijn architectuur. De setting is als een vitrine. We moeten dus nog zien wat de invloed is op kunst die doorgaans niet op een dergelijke plek getoond wordt. Kunst-Werke is echter behouden gebleven. Die plek heeft meer iets van een fabriek. Er zal een enorm contrast zijn tussen beide locaties. Dat geldt uiteraard ook voor de derde locatie, Arsenal Cinema, waar een doorlopend programma speelt. Wat me aan Berlijn interesseert is de manier waarop het culturele mythes creëert. Er zijn niet alleen kunstenaars, maar ook musici, acteurs en filmmakers. Naast alle lokale netwerken zijn er ook internationale scenes, met name in het theater.’

‘Een aantal projecten zijn ontwikkeld via een langere dialoog met een kunstenaar. Bijvoorbeeld eentje met Constanze Ruhm die in het kader van het filmprogramma Anderes Kino een script schreef op basis van dialogen uit een chatroom. Er komen zeven karakters in voor die elkaar niet kennen en fictieve namen gebruikten tijdens de sessies. Een scriptschrijver heeft deze dialogen herschreven en gedramatiseerd, zodat de rollen en karakters meer diepte krijgen. Berlijnse acteurs zullen het stuk opvoeren. Ruhms project verwijst naar anonimiteit en collectiviteit. Het spelen van rollen hoort bij het leven van vandaag. Ik ben benieuwd hoe het script er als film uit gaat zien. Zoals Ruhms positie te maken heeft met Berlijn als filmstad en als theatercentrum, zo zijn er ook andere contacten die het accent leggen op andere disciplines.
Gedurende de biënnale kunnen bezoekers Sasha Waltz’ dansproductie insideout zien in het Schaubühne theater. Er is een samenwerking met MaerzMusik en de i-peg tentoonstelling in Künstlerhaus Bethanien die gaat over geluid. Het belangrijkste concert van i-peg zal in het kader van de berlin biennale plaatsvinden omdat zij de ruimte niet hebben en wij niet het geld. We zoeken naar meer van dit soort overlappingen. Ik wil geen competitie met andere instituten en evenementen. In die zin is de berlin biennale ook zelf een hub. Opdat er maar lekker veel informatie doorheen stroomt.