metropolis m

De Appel opent de deuren van zijn nieuwe pand met een groepstentoonstelling waarin de bevrijdende kracht van het carnaval wordt gevierd. De maskerade, de gekte, de roes, de rolwisseling: carnaval is traditioneel het feest vóór de vastentijd, het moment waarop even alle remmen los gaan, de grenzen worden overschreden en het volk de machthebbers bespot, zonder dat hier repercussies tegenover staan. Waarna ieder gedisciplineerd zijn plaats weer inneemt en matigheid betracht.

Het sprankelende schilderij Carnaval en Flandres (1929-30) van de meester van de maskerade, James Ensor, vormt met zijn frisse kleuren en vreemde creaturen het kleine, maar scherpe epicentrum van de tentoonstelling. Het hangt op de eerste verdieping in de grootste zaal van De Appel, in een opstelling waarin de zware installaties van de Duitse kunstenaar Markus Selg de boventoon voeren. Een gesprek tussen Selg en curator Ann Demeester over de maskers van de Alemannen (een Germaans volk) vormde weliswaar de aanleiding voor de tentoonstelling, maar zijn wat geconstrueerde bijdrage vormt er niet het hoogtepunt van. De krachtigste werken van Topsy Turvy zijn de video’s en films. Zoals de verontrustende, maar ook sprookjesachtige film Tampopo Head and the Name of the Dogs van de Japanse Toshie Takeuchi, over de Nederlandse Ed die in een symbiotische relatie samenleeft met zijn zes honden, waarvan hij er één naar Toshie en een ander naar haar vriendin Janneke heeft vernoemd. Of Maja Borgs fascinerende portret van de eigenzinnige Nadya Cazan, een kosmopolitische jonge vrouw met hoofddoek die haar veelbelovende carrière als actrice verruilt voor een loopbaan als politiek activiste. Cazan streeft naar een gelijkwaardige samenleving en laat zich inspireren door de futurist Jacque Fresco en zijn The Venus Project. Zowel Borg als Takeuchi vertonen halfreële, halffictieve werelden, waarin de hoofdrolspelers zich buiten de gebaande paden begeven.

In de benedenzaal hangt naast de deur een tekening van een inmiddels wereldberoemd masker. Dit portret van Guy Fawkes, een katholieke militair die in het zeventiende-eeuwse Engeland een aanslag beraamde op de protestantse koning, dook het afgelopen jaar overal op tijdens demonstraties van de Occupy-beweging. Het wordt gedragen door de held uit V for Vendetta, een striproman van schrijver Alan Moore en tekenaar David Lloyd. Daarin draagt V het Fawkes-masker tijdens zijn strijd tegen de fascistische partij die Engeland regeert nadat het land is ontkomen aan een kernoorlog. Het masker kwam op de markt als merchandising bij de Amerikaanse verfilming van V for Vendetta in 2006. Dat dit masker nu ook in De Appel opduikt, is geen toeval. Topsy Turvy reageert met haar viering van de revolutionaire kracht van het carnaval op de huidige politieke situatie waarin we ons bevinden, in Nederland, maar ook internationaal. Ann Demeester, die zich het afgelopen jaar tijdens demonstraties en in de media een vaardige woordvoerder van de Nederlandse kunstwereld betoonde, maakt met haar openingstentoonstelling duidelijk dat ze de strijd voortzet, ook in haar nieuwe eigen huis.

Maar wat is er over van de revolutionaire kracht die uitgaat van ‘de omgekeerde wereld’? Werkt de ontwapenende tactiek van het carnaval nog wel in een tijd waarin relaties steeds vloeibaarder zijn geworden? Het is in ieder geval duidelijk dat het talent om de werkelijkheid op zijn kop te zetten niet is voorbehouden aan de kunsten. Ook populisten die zich tegen ‘linkse hobby’s’ afzetten, maken succesvol gebruik van carnavaleske technieken. De Nederlander lijkt er überhaupt van overtuigt alle taboes te hebben geslecht, en als hij er toch nog een ontdekt dan duikt hij er vol enthousiasme bovenop: LOL.

Uitgeteld ligt in een hoek van de tentoonstelling de clown van Ugo Rondinone. Weggezakt in een droomloze slaap, zijn volgevreten lichaam uitdijend over de grond. Achter de grappen en grollen loert de depressie.

Lotte Haagsma, kunsthistoricus en redacteur van ArchiNed, Rotterdam