metropolis m

Toen Twitter in 2007 werd geïntroduceerd zou het volgens de oprichters ‘de hartslag van de wereld’ moeten vormen, draaiend om het hier en nu. De ultrakorte tweets van 140 tekens blijken vooral geschikt voor het volgen en delen van nieuws, en zijn daarin vaak sneller dan de journalistieke media. Hoewel er recentelijk berichten zijn dat Twitter over haar top heen is en aan populariteit inboet, weet de kunstwereld het kanaal steeds beter te vinden (Metropolis M zit op 5200 volgers en dat aantal groeit nog steeds). Instellingen maken er volop gebruik van, net als kunstenaars, curatoren en directeuren.

Navraag bij een aantal gebruikers leert hoeveel kunstenaars Twitter (en Facebook) als een online notitieboekje zien. Kunstenaar Edwin Stolk (800 volgers) omschrijft Twitter en Facebook als ‘dummies’ waarin hij ideeën kan opschrijven en links kan verzamelen. Vroeger bleven deze gedachten verborgen voor het publiek, nu kan iedereen ze op afstand volgen. Stolk laat zien ‘wat er borrelt’ en ervaart het als een vrije vorm van expressie om via sociale media direct een spoor van informatie achter te laten. Ook hoopt hij er draagvlak voor zijn activiteiten mee te creëren, zoals voor de performance A Life Changing Experience (2011), waarvoor hij op Facebook een oproep plaatste om samen met hem in de rij te gaan staan bij de kassa van De Appel in Amsterdam.

Maar er is een groot verschil tussen een persoonlijk schetsboekje en een creatief proces dat door alle volgers van een Twitteraccount, en in het geval van een openbaar profiel zelfs door iedereen, gelezen kan worden. Het voormalig onderschrift van de Twitteraccount van Aukje Koks (133 volgers) luidde niet voor niets ‘tweeting and deleting impulsively’. Door opmerkingen van bekenden realiseerde Koks zich dat iedereen kan meelezen en besloot een aantal berichten weer weg te halen. Tegenwoordig gebruikt zij Twitter vooral zakelijk, met linkjes naar persberichten of tentoonstellingen.

Curator Juha van ’t Zelfde, afgelopen jaar actief als gastcurator bij De Hallen Haarlem, waar hij de tentoonstelling Dread realiseerde, betrok zijn volgers (3500) bij de voorbereidingen van zijn tentoonstelling door op Twitter discussie te voeren omtrent het thema angst voor technologische vooruitgang. Hiervoor riep hij zelfs een speciale Twitteraccount @dreadexhibition in het leven. Hij omschrijft zijn Tumblr-pagina als een openbare studio waar hij zijn gedachten kan delen. De positieve reacties op een werk van Trevor Paglen deden hem zelfs besluiten het op te nemen in de expositie. Deze vorm van gebruikzie je bij meer kunstenaars en curatoren. Hans Ulrich Obrist (9200 volgers) plaatst foto’s van eigen aantekeningen en briefjes van kunstenaars op Twitter.

Kunstwerken online

De meeste kunstenaars en curatoren maken onderscheid tussen werk en privé. Sarah van Sonsbeeck (558 volgers) beschouwt Twitter en Facebook als blogs waarop zij berichten plaatst en persoonlijke boodschappen weert: ‘het allerpersoonlijkst hoop ik met mijn kunst te zeggen.’ Op haar accounts worden berichten en foto’s van haar werk afgewisseld met luchtige berichten. Op Twitter documenteerde ze bijvoorbeeld de ontstaansgeschiedenis van het tijdelijke project Municipality of Silence (2013), waar een met echt goud beschilderd bankje in de openbare ruimte door iedereen bekrast mag worden, om zo een beetje goud mee naar huis te nemen. Op foto’s valt te volgen hoe het gouden bankje in elkaar wordt gezet.

Opvallend, maar misschien niet verrassend, is dat kunstenaars die met internet en sociale media werken deze media vaak gebruiken als uitgangspunt voor hun werk. Hun berichten trekken volgers niet naar een expositie, maar naar het kunstwerk. Rafaël Rozendaal (5000 volgers, volgt zelf niemand!) plaatst tekeningen en linkjes naar zijn websites op Twitter. Studio Moniker (13.000 volgers) gebruikt Facebook en Twitter bij de verspreiding van online projecten. Cory Arcangel (16.000 volgers), internetkunstenaar van het eerste uur, neemt graag anderen op de hak. Onzinberichten van Kanye West en Taylor Swift worden doorgestuurd naar zijn volgers en hij bundelde alle berichten van twitteraars die de pretentieuze hashtag #workingonmynovel gebruikten.

Gestaafd aan het aantal volgers is Ai Weiwei met 230.000 volgers wereldkampioen twitteren onder kunstenaars. Ai Weiwei tweet louter in het Chinees (zouden al die volgers Chinees spreken?). Voor de niet Chinees sprekende volgers is er ook een andere account (4000 volgers) waar vertalingen van Ai’s tweets worden aangeboden via Google Translate.

In Nederland is Studio Roosegaarde (6000 volgers) een van de toppers. De account van de kunstenaar/uitvinder/voormalig zomergast komt over als een geoliede machine. Een van zijn medewerkers vertelt dat sociale media worden ingezet om volgers op de hoogte te houden van nieuwe projecten. Een ander speerpunt is ‘de volgers aan het woord te laten’ door middel van retweets: ‘Hier zie je toch vaak hoe mensen over bepaalde zaken denken en dit is belangrijke input voor ons. Twitter is voor ons een mooie manier om te delen en te ontdekken.’ Reden voor de studio om veel reacties op het openbare kanaal te zetten. Dat doet ook Tinkebell (4600 volgers) met de vele woedende reacties en dreigementen die zij ontvangt.

Een retweeter van andere aard is Macha Roesink (1200 volgers), voormalig directeur van Museum de Paviljoens. Zij stuurt berichten over kunst door aan politici en attendeert twitteraars uit de kunstwereld op vragen uit de politiek. Twitter is voor haar een snelle manier om dwarsverbanden te leggen. ‘In kranten worden nieuwsberichten over cultuur gescheiden van economische en politieke berichten. Maar zij hebben juist alles met elkaar te maken. Het zijn communicerende vaten.’ Roesink volgt 2000 twitteraars uit verschillende werelddelen en vakgebieden en vindt het interessant om patronen te zien: ‘Door middel van Twitter komt er een stroom op gang.’

Toch kun je concluderen dat de invloed van Twitter in de kunstwereld nog altijd erg beperkt is. Volgens onderzoek zou inmiddels zeventig procent van de Nederlanders een Twitteraccount hebben; onder kunstenaars is het maar een fractie daarvan. Kunstenaars met de meest actieve accounts en volgers zijn te vinden in grensgebieden van de kunst zoals de mode (Viktor en Rolf met 76.000 volgers of Inez en Vinoodh met 48.000 volgers), die er vaak op een wat commerciële manier gebruik van maken. Beeldend kunstenaars zien kennelijk onvoldoende potentieel in dit medium voor het ontwikkelen van hun netwerk en het creëren van draagvlak voor hun werk, het voeden van de waardering ervoor, en het creëren van debat met het publiek. Dat is een gemiste kans. Beter zou het zijn als er iets meer mee geëxperimenteerd werd. Waarbij voor de toekomstige twitteraar direct zij opgemerkt dat humor en relativering aantrekkelijker zijn dan eindeloze zelfpromotie.