metropolis m

In de doorgang in het huisje achterin de tuin van Marres bevindt zich een trap naar beneden. De ongelijke treden worden afgeschermd door een zwart gordijn. Vanachter het gordijn komen donkere, diepe klanken me tegemoet. Op weinig anders vertrouwend dan mijn tastzin, daal ik de trap af en stap ik een aardedonkere ruimte in. Het vertrek is vochtig en klam, het donker diep en zwart. Vanuit alle hoeken lijkt het geluid op me af te komen, zonder iets prijs te geven over de ruimte. Een laag gerommel, dat associaties oproept van verkeer in de verte, vermengt zich met scherpe tikken, die klinken als vallende druppels. Ik sta in het ijshuisje waar ik op zeer lijfelijke wijze deelgenoot word van het werk IJstijd van Rutger Zuydervelt. Het geluid van smeltend ijs herinnert aan de oorspronkelijke functie van de plek, en maakt dat heden en verleden op subtiele wijze met elkaar versmelten.

Undertones is een door Juha van ’t Zelfde en Marres-directeur Valentijn Byvanck samengestelde reis door de veelal ondergrondse ruimtes van Maastricht, waarin verrassende klankinstallaties de wonderlijke historie van deze locaties weer hoorbaar willen maken in het heden. De installaties dwingen de toeschouwer vooral te vertrouwen op zijn directe zintuiglijke waarneming. In Undertones willen de curatoren het menselijk lichaam naar voren schuiven als het ankerpunt waaromheen de ervaring van het werk zich ontvouwt. Net als in de vorige tentoonstelling gewijd aan de zintuigen, wordt afstand genomen van de meer verstandelijke, theoretische kunstperceptie, zoals deze in het discours van het afgelopen decennium naar voren kwam.

Opvallend is het uiteenlopende karakter van de werken. Zo is er in Marres het snaarinstrument van Lyndsey Housden, dat de bezoeker zelf in beweging dient te zetten. Anderzijds toont Sarah van Sonsbeeck een ingelijste brief aan haar buren, waarin ze hen vriendelijk doch dringend verzoekt hun aandeel van de geluidsoverlast in haar woning te betalen. In een volledig wit geschilderde ruimte, met alleen het geluid van grillig tikkende tl-lampen, vraagt Nishiko de bezoeker zich voor te stellen waar de lampen zijn. Voortdurend wordt de bezoeker geconfronteerd met de verschillende manieren waarop geluid zich fysiek manifesteert. Meest zintuiglijk is het werk van Haroon Mirza, die met een kring van boxen een elektronisch ritme componeert in een speciale geluiddichte cel. De tonen dringen diep je lichaam in en verstommen ieder geluid van buitenaf.

Naast Marres zijn er nog vijf andere locaties. Een fietstocht voert me naar de grotten van de Sint Pietersberg: een ondergronds gangenstelsel dat werd gebruikt om mergel te winnen, en dat in de Tweede Wereldoorlog diende als opslagplaats voor Nederlandse kunstschatten. Al van verre zijn de diepe, zware tonen van het werk You Might Come Out Of The Water Every Time Singing van Kaffe Matthews te horen. Ik neem plaats op een hoge tafel, die van alle kanten is omringd door luidsprekers. Al liggend word ik omgeven door een muur van brommende, zich uitstrekkende klanken, die associaties oproepen van een verborgen onderwaterwereld. Bij de zware klanken begint ook de tafel mee te trillen, waardoor het geluid mijn gehele lichaam binnendringt en tot onderdeel maakt van het werk zelf. Het brengt een proces van associatie en herinnering op gang. Matthews neemt me mee terug naar de miljarden jaren oude historie van deze mergelgrotten, die een uitvloeisel zijn van de prehistorische Krijtzee.

Undertones biedt zich aan als een basisstructuur van de stad: met kunst als mediator bevrijdt het geroezemoes van het verleden zich uit kamers en kelders, gangen en grotten, en spreekt hierover op indringende wijze. Daarnaast biedt Undertones een indrukwekkende kennismaking met de rijkdom aan hedendaagse geluidskunst.