metropolis m

‘Stichting MuseumDepotShop is een non-profit initiatief opgezet door Art & facts, een commercieel bedrijf dat begon als ontwikkelaar van depots voor kunst en cultureel erfgoed. Inmiddels verlenen we aanverwante diensten aan musea op het gebied van collectieadvies en -beheer en het detacheren van museumspecialisten. Vanuit die betrokkenheid met de sector is het idee ontstaan een webwinkel te beginnen voor objecten die door musea zijn afgestoten bij ontzameltrajecten. MuseumDepotShop maakt deze museale objecten toegankelijk voor het publiek door ze online te koop aan te bieden aan particulieren. We werken samen met uiteenlopende soorten musea, zowel wetenschappelijke, natuurhistorische, cultuurhistorische, en ook kunstmusea.’

‘Ontzamelen draagt bij aan het vormgeven van een kerncollectie, waarbij de vraag gesteld wordt: waar ligt de focus van een museum? Welk bezit draagt daar niet meer aan bij? Voor deze vraagstukken worden in Nederland al geruime tijd allerlei waarderingskaders en regelingen gebruikt, zoals de vroegere Wet tot Behoud van Cultuurbezit en het Deltaplan voor het Cultuurbehoud. Tegenwoordig kijkt men naar de Erfgoedwet en de “museale weegschaal” van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.1 Voor het categoriseren van objecten gebruiken collectiebeheerders vier labels: A zijn topstukken die vrijwel permanent getoond worden. B zijn subtop; de objecten staan vaak op zaal maar dat hoeft niet altijd. C behoren tot de kerncollectie vanwege historische waarde, of ze maken onderdeel uit van ensembles, enzovoorts. Die objecten zie je zelden maar wil je wel behouden. En ten slotte heb je D: die objecten passen niet meer binnen de doelstelling van het museum en komen in aanmerking voor ruil of afstoting. Dat laatste wordt ook wel ontzamelen of herbestemmen genoemd. Volgens de sector valt ongeveer tien procent van het nationale collectiebestand onder het D-label. Er zitten 50 miljoen objecten in Nederlandse depots, wat betekent dat er zo’n 5 miljoen objecten zijn die buiten de kerncollectie vallen en ontzameld zouden kunnen worden.’

‘Ontzamelen is een enorm tijdrovend proces. Eigenlijk moet je elk object in je collectie ter hand nemen en opnieuw waarderen: is het goed geregistreerd, is er goede documentatie? Is het object geschonken of zijn er andere juridische beperkingen? Kijk naar Museum Volkenkunde in Leiden: dat heeft 450.000 objecten in zijn depots, nog los van de andere locaties van het overkoepelende Nationaal Museum van Wereldculturen. Daar is heel wat tijd voor nodig, tijd die ook besteed kan worden aan het uitbreiden van de collectie en het maken van tentoonstellingen. Ontzamelen wordt daarom vaak op de lange baan gezet. Maar op een gegeven moment ontkomen musea er niet meer aan, alleen al omdat de depots vol raken. Als het dan eenmaal zover is, komen wij in beeld.’

‘De ervaring leert dat slechts 2 tot 3 procent van de afgeschreven objecten alsnog naar een ander museum wordt overgeplaatst. De rest komt ter beschikking voor de markt, voor educatieve doeleinden, of wordt vernietigd. Tussen de start van een ontzameltraject en het moment dat stukken beschikbaar zijn op MuseumDepotShop worden de officiële voorschriften en procedures gehanteerd conform de Leidraad Afstoting Museale Objecten (LAMO) en de Erfgoedwet. Het is belangrijk om je te realiseren dat wat momenteel wordt ontzameld welbeschouwd de onderkant is van de museumcollecties. Veel depots staan nu eenmaal vol met oude meuk. Toch zitten daar allerlei mooie spullen tussen. Voor de meeste objecten is wel een koper te vinden, want ze zijn uniek en komen uit een museum. Mensen vinden het leuk om online te kunnen schatgraven.’

‘Die taak is echt aan het museum. Over het algemeen is bij de meeste musea de kerncollectie goed gedefinieerd. Zoals genoemd leveren we wel mensen die kunnen ondersteunen bij het ontzamelingsproces. Een voorbeeld is Singer Laren, waar een deskundige heeft meegewerkt aan het herwaarderen van de collectie. Dat neemt niet weg dat er altijd een grijs gebied blijft rondom de vraag: is een object ontzamelbaar of niet?’

‘Musea worden er niet rijk van. Als ontzamelen iets zou worden om geld mee binnen te halen, wordt de motivatie kwestieus. De gemiddelde prijs op MuseumDepotShop ligt rond de honderd euro per object. Er zijn natuurlijk uitschieters maar over het algemeen gaat het om cadeauprijzen. Art & facts financiert en faciliteert alles en krijgt daarvoor een vast kostendekkend bedrag per verkocht object. Daarnaast krijgt ook het ontzamelende museum een vast percentage. Een klein deel gaat naar onze ambassadeur Frits Sissing, bekend van Tussen Kunst en Kitsch. Het geld dat overblijft komt beschikbaar voor musea die wel willen ontzamelen maar hier niet genoeg middelen voor hebben. Sommige musea zijn bang dat ontzamelen tot imagoschade kan leiden, zoals dat bijvoorbeeld gebeurde toen Museum Gouda in 2011 het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas verkocht. Of toen het Wereldmuseum in Rotterdam op het punt stond de Afrikacollectie te verkopen.’

‘Meer volume is belangrijk om de doelstellingen van MuseumDepotShop kracht bij te zetten, en natuurlijk om meer musea te kunnen ondersteunen bij het ontzamelen. Er is nog vaak een lange aanloop nodig totdat musea daadwerkelijk overstag gaan en de grotere musea kijken vooralsnog de kat uit de boom. Maar wanneer die ook mee gaan doen komen er natuurlijk ook mooiere objecten beschikbaar. We zien gestaag een opwaardering in het type objecten, maar ook in de kwaliteit en prijs. Dit jaar verkochten we bijvoorbeeld mooie schilderijen van Museum Kranenburgh en afdrukken van het Nederlands Fotomuseum. Daar hingen iets hogere prijskaartjes aan, maar ze waren toch allemaal vrij snel verkocht. Binnenkort krijgen we objecten van het Fotomuseum aan het Vrijthof en hopelijk ook schilderijen van Singer Laren.’

‘Heel simpel: ze zijn antiek, komen uit een museum en hebben een verhaal. De objecten behoorden ooit tot een museumcollectie, dat heeft iets bijzonders en levert altijd een goed gesprek op ー ook als het gaat over een oud strijkijzer waarvan er misschien nog wel honderd ergens op een vlooienmarkt liggen. Het blijkt ook goede mond-tot-mondreclame te zijn voor de musea waar de objecten vandaan komen. Dat maakt herbestemmen tot een win-winsituatie.’