metropolis m

Het beeld is even absurd als intrigerend: een afgeladen kerk in Dalston in Oost-Londen, waar op een enkeling na elke bezoeker verkleed is als clown, uitgedost met rode neus, schmink en een kleurrijk pak. Het is de jaarlijkse mis in de Holy Trinity Church, die in het teken staat van de Engelse clown Joseph Grimaldi (1778-1837), naar verluidt de eerste clown met een wit geschminkt gezicht. De herdenkingsdienst wordt al sinds de late negentiende eeuw aan hem opgedragen en transformeerde rond 1960 tot een massaperformance. De clownfiguur (het gaat niet meer alleen over Grimaldi) wordt volledig opgenomen in de kerkdienst, waardoor er van hem een beeld ontstaat als moderne, gemaskerde heilige. Hoewel de kerk zich in de loop der tijd regelmatig elementen uit het dagelijks leven toe-eigende, moet deze appropriation tot een van de meest onverwachte behoren.

De Italiaanse Vittoria Soddu (1986) toont de kerkdienst in de video Clown Prayer (2011), gecombineerd met film- en tv-beelden van de stereotiepe clown. Het onderwerp komt voort uit een langdurig onderzoek dat Soddu in Londen uitvoert. Gefascineerd door de processen van identiteitsvorming onder Italiaanse emigranten in Engeland, filmde ze eerder in de Sint Peter’s Church, waar wekelijks Italiaanse Britten samenkomen. Ze spreken Cockney-Engels met een Italiaans accent, dat voor een buitenstaander nauwelijks is te verstaan.

Ook het werk Ascendant Abnormal Sensation (2010) toont een mis in Sint Peter’s Church. De titel verwijst naar een epileptische aanval, die wel eens wordt vergeleken met een religieuze beleving. Anders dan Clown Prayer registreert deze video een universeel ritueel. In een nauw, maar perfect gekozen frame komen steeds twee mensen samen. Een pastoor houdt een christusbeeldje met zilveren kruis vast en één voor één komen de kerkgangers naar voren om het beeld te kussen. Waar het bij de clownsdienst draait om de context en de opsmuk, is het ritueel hier in al zijn minimalisme en soberheid geconcentreerd op de bewegingen van de kerkgangers.

De intimiteit van het werk onthult Soddu’s ambivalente rol ten opzichte van de identiteiten die zij onderzoekt. De kunstenaar verricht namelijk zelf archiefwerk voor de kerk (in ruil voor het mogen filmen van deze diensten) en gebruikte zelfs een camera van de kerk. Toch is de video zeker geen registratie ten behoeve van het kerkarchief. Het is een kunstwerk waarvan ze niet zeker weet of ze het ooit aan de kerkgemeenschap zal tonen.

Ook de video Biscotti di Vento (2010), die een belangrijk onderdeel vormt van haar afstudeerproject aan het DAI, gaat over een gemeenschap waar ze zelf bij hoort. De video gaat over een koekje dat Soddu, zelf inmiddels acht jaar woonachtig in Londen, als kind bij haar opa op Sardinië at. De video toont een interview met Salvatorica en Antonella, de enige twee vrouwen die het recept van de lokaal zeer geliefde delicatesse kennen. De interviews zijn samengevoegd in een split screen beeld, waardoor er een bevlogen gesprek lijkt te ontstaan. De Italiaanse vrouwen lichten een tipje van de sluier, maar weigeren de details van het recept prijs te geven. Niet gek, want al jaren leveren de biscotti de makers succes en aanzien in hun dorp. Voor Antonella hebben de koekjes van haar overleden moeder, die zij als relikwieën in een koektrommel bewaart, een haast religieuze waarde.

Soddu’s stijl lijkt nog volop in ontwikkeling, maar de drie video’s vormen een veelbelovende eenheid wat betreft thematiek en uitwerking. Soddu laat zien dat ze oog heeft voor bijzondere verhalen, en deze op een intieme en pakkende manier weet vast te leggen. Geloofsbeleving speelt daarbij een cruciale rol, met name op het snijpunt van kerkelijke tradities en particuliere geloofsovertuigingen. Zelfs het kerkarchief blijkt daartoe voorlopig nog voldoende inspiratie te bieden. Zo overweegt Soddu zich bij een volgend werk te richten op de aidsproblematiek onder Italiaanse immigranten in de jaren tachtig en de onverwachte steun van de pastoor bij de acceptatie ervan in de kerk.

Tessa Verheul is kunst- en filmhistoricus, Amsterdam