metropolis m

‘Wij zijn al lang bezig met Oosters oriëntalisme: hoe het Oosten naar het Oosten kijkt, in vergelijking met hoe het Westen dat doet. Sinds een paar jaar zijn we in dat kader ook geïnteresseerd in het Oriental Studies Department van de universiteit in Lviv, dat tit en met de oorlog in in Oost-Polen lag. Toen de grenzen van Polen na de Potsdam Conferentie naar het westen verschoven, naar verplaatste zich veel afdelingen van de universiteit naar Breslau, het huidige Wroclaw in Polen, alleen dit departement niet. Vorig jaar besloten we een merchandisingwinkel op te zetten ter ere van deze faculteit van Oosterse Studies te vieren. In zekere zin dachten we aan een soort Euraziatisch-Islamitische versie van de “shwag shop” die overal in de Verenigde Staten te vinden is. Alleen verkopen wij ook merchandise voor bijvoorbeeld de neef van de afgestudeerde van Stanford University, of de oma van de alumnus.’

‘Toen we onze collectie straatkleding voor het eerst presenteerden, produceerden we alles in edities van vijftig, met de gedachte dat niemand geïnteresseerd zou zijn, niemand geeft er toch om waar Lviv ligt. Uiteindelijk hebben we iets van $15.000 opgehaald. Dat geld ging naar de wetenschappers met wie we voor dit onderzoek hebben samengewerkt. Dus, ja, de oorlog heeft de aandacht op de regio gevestigd, en niet altijd op een goede manier.

Je voelt hoe de Koude Oorlog-mentaliteit weer opduikt. Het is een terugkeer naar wat mensen beschouwen als een comfortabele, duidelijke scheidslijn, zoals we die de afgelopen twintig jaar hanteerden met de islam, de politieke islam of islamitisch terrorisme. Met het verschil dat daar toen geen staat aan verbonden was, behalve Iran misschien. Deze oorlog lijkt ook een terugkeer naar traditionele liberale versus niet-liberale ideeën, hoe onjuist die ook zijn.’

‘In veel opzichten versterkt de situatie de regionale stereotypen waar we al zo lang tegen strijden. Dat zijn soms oriëntalistische stereotypen, maar mensen zijn ook verbaasd als ze zien hoeveel personen van kleur uit Oekraïne vluchten, of als ze zien dat Rusland geen monolithische staat is. Oekraïne is een bijzonder kosmopolitische samenleving van orthodoxe Oekraïners, katholieke Oekraïners, Joden, Tataren, Armeniërs, Grieken. Het is zeker diverser dan Duitsland lange tijd is geweest.’

‘Ja, drukwerk heeft iets heel democratisch. We vinden het heel belangrijk om ons werk buiten traditionele tentoonstellingsruimtes te presenteren. Dat betekent niet dat we tegen de tentoonstellingsruimte zijn, maar gewoon dat het maar een van de manieren is om kunst te presenteren. Ik denk dat onze merchandise een beetje te vergelijken is met het residentie- en mentoraat dat we in 2018 openden, of de Pickle Bar die we sinds 2020 in Berlijn runnen, waarin we aan het publiek de gastvrijheid van het restaurant bieden. Het is een andere, meer toegankelijke manier om ideeën uit te wisselen met je publiek.’

‘De boeken kwamen eerst, en de boeken blijven echt het uiteindelijke doel. Maar het is moeilijk om het ook een eindpunt te noemen, want een goed boek is nooit helemaal af. In zekere zin proberen we de traditionele hiërarchie in de kunstwereld om te keren, waarbij zeldzame kunstobjecten aan de top van de piramide worden verzameld, en dingen zoals edities en documentatie stroomafwaarts liggen. Wij proberen dat om te draaien, dat het boek fungeert als vertrekpunt voor andere dingen, werken die je in een collectie of een tentoonstelling zou aantreffen.’

‘Zeker, humor en speelsheid zijn belangrijk. Het zit in alles, in hoe we met taal omgaan, hoe we met design omgaan, hoe we met de pagina omgaan.’ Het is gevaarlijk als concepten vast komen te liggen

‘Het keerpunt was in 2011, met de tiende Sharjah Biënnale. De Biënnale werd samengesteld door Suzanne Cotter, die op dat moment bij het Guggenheim werkte. Het was de plek waar we ons Friendship of Nations-project voor het eerst presenteerden. Het was een kunstinstallatie maar het zag eruit als een cafeetje of kiosk. Het groeide al snel uit tot dé ontmoetingsplek van de Biënnale, waar de internationale kunstwereld langskwam, maar ook Marooshi bakkers en Afghaanse bouwvakkers. Het was een heel gastvrije plek, daar in de hitte van Sharjah. Ik denk dat ik toen voor het eerst begreep hoe belangrijk het is dat kunst zich niet als zodanig aankondigt. Als je erover nadenkt klinkt het belachelijk, maar de grote, overweldigende meerderheid van de kunst wordt gepresenteerd met een heel duidelijk doel, namelijk om naar het publiek te schreeuwen dat het kunst is. Dat wil zeggen dat je op honderd meter afstand weet dat het kunst is, en dat vond ik ergens altijd al zelfvernietigend.’

‘Omdat je op die manier zoveel van de kracht van kunst opgeeft. Goed werk ontwricht eigenlijk al je verwachtingen. Hoe langer je die dubbelzinnigheden in stand kunt houden, hoe krachtiger het werk is.’

‘Het is niet zozeer de vergelijkende benadering waar mensen door van streek raken maar meer het besluit om serieuze onderwerpen te presenteren zonder de verwachte raakpunten of codes van serieuze politieke kunst. Het is niet documentair, niet zwart-wit, niet prekerig, niet sprekend tot het publiek. Maar op een bepaalde manier proberen we om de horizontaliteit van onze oorspronkelijke boekenclub te behouden. Er is geen hiërarchie in een boekenclub. Er is geen pedagoog. Er is geen expert. Ik denk dat we er in Sharjah in geslaagd zijn om dat op een vrolijke manier te doen. We hopen, in zekere zin, dat er een deel van de kunstwereld is dat niet gelooft dat ernstige onderwerpen op een kunstzinnige manier moeten worden behandeld.’

‘Ik haal mijn hart op bij de beeldhouwer Siah Armajani. In een interview met Calvin Tomkins van The New Yorker in 1993 maakt hij een onderscheid tussen de begrippen toegankelijkheid en beschikbaarheid. Hij pleit voor wat vandaag de dag al snel populisme genoemd wordt, maar zegt in feite dat we moeten kijken naar het zo beschikbaar mogelijk maken van de verworvenheden van de mens. Armajani was echt een openbaar kunstenaar in de ware zin van het woord, hij maakte als kunstenaar een soort bruggen van openbare infrastructuur. Letterlijk bruggen, openbare ruimten en piazza’s. Toegankelijkheid, zei hij, is iets anders. Dat gaat er om dat hoe meer iemand in iets investeert, hoe meer hij eruit zal halen. Ik denk dat dat iets is wat wij proberen te doen in ons werk. We proberen in principe bijna oppervlakkige dingen te maken met een soort dichtheid in de zin dat de persoon die het op een oppervlakkig niveau begrijpt, net zo legitiem is als de persoon die zich dieper inleest en de verschillende betekenissen ervan ontrafelt. Ik denk dat ons werk in die zin soms populistisch is, ook omdat we niet bang zijn voor de massa.’

‘Nee, want ondanks het ongelooflijke werk van kunstenaars die echte impact hebben of veranderingen teweegbrengen, zoals Forensic Architecture, of anderen die met het milieu werken, blijf ik wantrouwig tegenover het idee dat we ons tot de kunst wenden om functies te vervullen die een goed functionerende staat in wezen zou moeten doen. Ik denk dat het belangrijk is dat we niet uit het oog verliezen dat journalisten goede journalistiek moeten bedrijven en politici goed beleid moeten voeren ten dienste van het grote publiek. Het is gevaarlijk om van kunst te verwachten dat ze dat doet. Ik denk dat het belangrijk is dat kunst een zekere mate van fluïditeit behoudt, zodat ze ook kan worden opgevat om de doelen van een tegenstander te dienen. Naar mijn mening kan van een goed kunstwerk evenzeer worden gezegd dat het reactionair en progressief is. Activisme laat juist geen ruimte voor dubbelzinnigheid.’

‘Ja, en we zijn erg wantrouwig tegenover consensueel denken. Dat is iets wat we tegenwoordig steeds meer zien. Er lijkt een soort consensus te zijn rond bepaalde ideeën en wat het betekent om progressief te zijn, wat het betekent om reactionair te zijn of hoe religie en secularisme worden beschreven. Het is gevaarlijk als concepten vast komen te liggen, weet je?’