metropolis m

‘Je moet tegen verandering kunnen als je bij ons komt werken. Je begint met wat zachte, meegaande klei, dat drukken we je graag in handen. De eerste grote verandering is het droogproces. Dan krimpt het volume met 5% en kan het materiaal gaan scheuren. Vervolgens gaat het de oven in. Van vriendelijk zacht wordt het materiaal opeens weerbarstig, hard, en is het dus ook nog eens gekrompen. Het heet dan ook geen klei meer, maar is door het proces van sinteren gepromoveerd tot keramiek. Om het materiaal te sterken en te kleuren kun je er glazuur op aanbrengen, een soort vloeibaar glas. Ook een vreselijk procedé.

Bescherming, kleur en glans zijn toegevoegde waardes met onnoemelijk veel mogelijkheden. Er vindt hier een bijna alchemistisch moment plaats. Je glazuurt je keramiek met lichtgrijs spul, het gaat de oven in, en het komt er azuurblauw uit. Tientallen variabelen spelen daarbij een rol. De samenstelling van de klei, de eerste stook, de samenstelling van het glazuur, de dikte waarin je het aanbrengt, de temperatuur van de oven, de luchtcirculatie in de oven – vele factoren zijn bepalend voor het eindresultaat. Het valt niet altijd te voorspellen, en dat is opnieuw een veranderingsproces waar je als kunstenaar tegen moet kunnen. Of het wel eens misgaat? Als een beeldend kunstenaar weken aan zijn sculptuur heeft gewerkt, het de oven ingaat en er gebroken uitkomt, of paars in plaats van geel… Ja, we zien hier regelmatig, op maandagochtend als een oven opengaat, volwassen mannen in tranen.

‘Het keramisch proces is voor een beeldend kunstenaar ook een rite de passage. Zeker zoals we het hier in Den Bosch aanbieden. De meesten hebben niet eerder serieus met keramiek gewerkt, en als je dan in een omgeving komt waar je zij aan zij staat met een collega uit Zuid-Korea die toevallig een twaalfhonderd jaar oude keramiektraditie in zich meedraagt, dan kom je als succesvolle Turner Prize-winnaar ook wel weer op scherp te staan. Onze adviseurs weten ermee om te gaan, door ze een technische invalshoek te bieden waar zowel de Koreaan als de Brit verder mee kunnen bij hun persoonlijk ontwikkelingsproces.

‘Als ze hier na drie maanden weggaan, dan is voor menigeen het leven veranderd. We hebben hier veertig jaar geïnvesteerd in werkmethodes, kennis, technieken, apparatuur, ovens en onderzoek. Dat wordt aan iedereen die hier komt werken beschikbaar gesteld. Wij op onze beurt leren veel van de onderzoekende geest van de deelnemers, die ons steeds weer nieuw terrein op duwt, zowel artistiek als technisch. Er worden grenzen verlegd, nog steeds, na al die jaren, of dat nu in de beeldende kunst, de architectuur of in het design is. Armando heeft hier twintig jaar geleden zijn eerste sculptuur gemaakt, een ladder. Recentelijk zijn Kiki Lamers en Tanja Smeets bij ons “opgekleid”.

‘Klei is een materiaal dat wereldwijd te vinden is. Ieder land heeft een geheel eigen kleitraditie en de meeste landen hebben de afgelopen tien jaar die traditie vakkundig om zeep geholpen. Bijna alle keramiekfabrieken uit Engeland, zoals Wedgwood, zijn verplaatst naar China. Het gevolg is dat ze stuk voor stuk failliet zijn gegaan. Wedgwood moest ineens concurreren met nog goedkopere keramiek van de Blokker en de Hema. De markt is wereldwijd verpest. Alleen door specialisme en het koesteren van je markt kun je overleven.

In Nederland hebben we drie of vier serieuze keramiekfabrikanten, waaronder de Koninklijke Porceleyne Fles in Delft en het innovatieve en fameuze Koninklijke Tichelaar in Makkum. In Den Bosch doen we meer dan alleen design en architectuur. Ruim driekwart van de deelnemers is afkomstig uit de beeldende kunst. Ook het onderzoek dat wordt gedaan ten behoeve van design en architectuur, komt weer ten goede aan de beeldende kunst. Ontwerpers als Hella Jongerius, Marcel Wanders en nu Maarten Kolk en Guus Kusters kunnen bij ons het onderzoek doen waar ze later in hun praktijk veel aan hebben. In de Verenigde Staten is keramiek groot, maar tegelijkertijd ook een subcultuur met weinig lijnen richting beeldende kunst, design en architectuur. Al worden ook daar bij iedere lezing Duchamp, Picasso, Koons en Ai Weiwei aangehaald als belangrijke keramisten.

‘De belangstelling voor wat we aanbieden is groot. Jaarlijks hebben we plaats voor ongeveer veertig deelnemers en moeten we er honderden teleurstellen. Dit jaar kun je je vóór 1 april digitaal aanmelden met een goed plan en een cv. We houden erg van werkplannen waarvan we op voorhand weten dat ze bijna onmogelijk zijn. Het gaat niet altijd goed, maar daar kunnen we wel tegen. Ook de recente bezuinigingen zien we meer als een mislukte stook, de volgende gaat wel lukken.

‘Klei zelf kost geen biet, maar het stoken, onze kennis over onmogelijke toepassingen en de faciliteiten zijn kostbaar. Met het Mondriaan Fonds en andere fondsen en sponsoren proberen we de financiële drempel laag te houden. We zijn nu bezig om samen met de Provincie Noord-Brabant een stap verder te gaan. Publiek, hoger onderwijs en bedrijfsleven zouden graag willen profiteren van wat we doen. Denk aan werken in opdracht, aan onderwijs en publieksontvangsten. En nauwe samenwerking met andere disciplines.

‘Er bestaat veel kennisuitwisseling met andere werkplaatsen. Momenteel ontvangen we gemiddeld één keer per week een (internationale) delegatie die wil zien hoe we omgaan met artist-in-residence, ontwikkelingen, innovatie en keramiek. Je ziet dat de werkplaatsen en de artist-in-residence de nieuwe hubs zijn voor beeldend kunstenaars. Bij ons kun je je verdiepen en stappen nemen in de artistieke ontwikkeling. Curatoren en verzamelaars weten dat en weten dan ook de weg naar ons te vinden. Behalve de hoofdredacteur van Metropolis M, de directeur van het Mondriaan Fonds, de voorzitter van de Raad voor Cultuur en de directeur Kunsten van het ministerie van OCW is iedereen wel eens bij ons op bezoek geweest.

‘Veel nitwits vragen of we tegenwoordig het tij mee hebben, met die trend van ambacht en zo. En ja, het heeft te maken met duurzaamheid, vakmanschap, innovatie, slow art, al die modewoorden van nu. We zijn echter geen hype, geen trend, geen ontwikkeling, al doen onze website en onze bijnaam van sundaymorning anders vermoeden. We zijn van de klei, we zijn van het vuur, niet meer, niet minder.’