metropolis m

‘Dat is het deel van Colombia dat de regering van de voormalige president, Andrés Pastrana, heeft overgedragen aan de guerrillastrijders van de FARC, de Fuerzas Armadas Revolucionaries de Columbia, de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia. Het is een soort bufferzone die ze hebben gekregen in de hoop een dialoog op gang te brengen en het vredesproces te versnellen. Deze zone lag in het zuiden van het land, in het departement Caqueta. Ik ben daar in juni 2000 naartoe gegaan, omdat de FARC een aantal bijeenkomsten hadden georganiseerd rondom de thema’s cultuur en werkgelegenheid. Het was een open uitnodiging aan allerlei kunstenaars en vertegenwoordigers van alle politieke, religieuze en sociale stromingen uit de belangrijkste steden in Colombia. Je kon er als waarnemer naartoe gaan, een lezing houden of aan een kunstwerk werken. Samen met een groep kunstenaars uit Cali ben ik er drie dagen geweest. INRAVISION, de staatstelevisie, had een tv-ploeg met een presentator gestuurd en zond alle activiteiten live uit.’

‘Aanvankelijk alleen maar uit nieuwsgierigheid, ik wilde zelf zien hoe die zone eruit zag, waar hij op leek, hoe het daar was, en er niet alleen via radio of tv kennis van nemen. Ik was toen bezig met de contemporaine sociale en politieke geschiedenis van Colombia en had materiaal nodig. Toen ik daar aankwam, besloot ik direct ook opnamen te gaan maken voor andere projecten. Kort achter elkaar ontstonden Baño en El Cañito, een fotoreportage en een video, die drie jonge guerrillastrijders lieten zien die een duik in een rivier namen. Het toont een intiem moment, hoe deze mensen met elkaar omgaan, hoe kwetsbaar ze kunnen zijn. Over het algemeen tonen de media ons vanuit een ander gezichtspunt beelden van de oorlog. Daarom vond ik die intieme momenten juist zo interessant, aan zulke momenten kun je zien dat een situatie waarbij je met individuen te maken hebt, veel complexer is.’

‘Ik geloof dat de zenders die de oorlog in Irak verslaan voor een bepaald kamp hebben gekozen. Voor hen is de oorlog gewoon business. Uitzendingen van bijvoorbeeld CNN, die de kijker bombarderen met berichten, die vertellen hoe je over deze oorlog moet denken, en dat in combinatie met een duidelijke propaganda en een ideologie, geven simpelweg weer hoe Amerika het publiek wil overtuigen en een rechtvaardiging voor die oorlog probeert te vinden. Tot nu toe zijn de Verenigde Staten de hoofdrolspelers in een superproductie voor de massamedia, die overal ter wereld te zien is en waarin alles om spektakel draait. Deze oorlog wordt verslagen alsof het fictie is, en de media weten van tevoren dat het heel wat opbrengt. Dat geldt ook voor Colombia. Wanneer ik de intimiteit laat zien van jongeren die zich hebben aangesloten bij één van de strijdende partijen in Colombia, laat ik de complexiteit van de oorlog in Colombia zien, een oorlog die al meer dan vijftig jaar duurt, en waarin kinderen en jongeren door verschillende groepen voor de strijd worden geronseld. Op tv wordt een reclamecampagne van de staat uitgezonden waarin we een jongen van achttien zien die tussen de strijdende partijen doorloopt terwijl de voice-over zegt: “Jongeren, keer je niet af van de oorlog.” Wat me interesseert is de rol van de media in Colombia, hoe ze overal de economische en politieke belangen van bepaalde groepen vertegenwoordigen.’

‘Ik vind portretten erg interessant, ik vind het niet prettig om mezelf op te dringen. De geportretteerde moet zelf een verhaal kunnen vertellen. Op dit moment interesseer ik me vooral voor schilderkunst als aandenken, als manier van herdenken en voor de plaats die de schilderkunst in de samenleving en de kunstgeschiedenis inneemt. Voor El Retrato heb ik een serie portretten van kinderen in de oorlog gemaakt. Die kinderen fungeren als kanonnenvoer: ze zijn zo ongeveer opgegroeid om dat te worden. Veel van die kinderen komen in de oorlog terecht om de dood van een familielid te wreken. El Retrato is een video waarin ik te zien ben terwijl ik werk aan het portret van een jonge guerrillastrijder die al twee jaar in de oorlog vocht. Hij vertelde me hoe je met een machete moet omgaan, hoe je een bom moet gooien en hoe hij een meester was in al die oorlogshandelingen. Het portret meet twintig bij twintig centimeter, een klein formaat, zodat hij het als aandenken in z’n rugzak kan meenemen. Ik heb er drie van dat soort gemaakt. Omdat de geluidskwaliteit van de video slecht is en het beeld af en toe wegvalt, is de video in het Spaans ondertiteld. Het typische feit doet zich voor dat de video daardoor inmiddels meer een tekstdocument is dan een visuele rapportage. Want de tekst blijft overeind, ook al is er geen beeld.’

‘Het afgelopen jaar heb ik in Bogotá een expositie gehad, Long lived the new flesh, met allerlei werken en documenten die ik heb gemaakt naar aanleiding van mijn bezoek aan de zona de distensíon. Daarvoor had ik alleen maar Baño en El Cañito vertoond. Hier laat ik drie video’s en diverse foto’s zien. Voor mij was het belangrijk om op dat moment die tentoonstelling te houden en niet eerder, want de mensen willen vergeten wat is gebeurd Ze willen schoon schip maken. De zona de distensión werd gezien als een vergissing, vandaar dat mensen er niet aan willen worden herinnerd. In Colombia denkt iedereen dat vergeten voldoende is. Maar ik geloof dat je juist niet moet vergeten, dat je het je juist moet herinneren, dat je eraan moet blijven denken, ook al is het pijnlijk.’

‘Ik heb een dubbele houding: ik ben waarnemer en tegelijkertijd heb ik een affectieve relatie met de mensen die ik tegenkom. Ik woon in Colombia, met alle complexiteit die daarbij hoort. Ik maak deel uit van de geschiedenis die ik bezig ben te vertellen. Ik zie wat er gebeurt, beleef dit van binnen uit en geef het door aan het publiek. Dat publiek voelt zich er soms ongemakkelijk bij, omdat het sympathie kan voelen voor deze mensen en de kinderen die op de foto staan. Die ambiguïteit geeft goed aan wat het conflict in Colombia behelst. Ik maak deel uit van de geschiedenis die ik vertel, waarneem en van binnenuit beleef. Tegelijkertijd probeer ik dit ook te verbinden met de kunst.’

‘Helena Producciones is in 1998 in Cali is opgericht door een groep kunstenaars en grafici, behalve mijzelf ook nog Ana Maria Millan, Andres Sandobal, Marcela Gomez, Juan David Medina en Claudia Sarria. Helena Producciones heeft in 2000 een aantal projecten uitgevoerd, onder andere Terror y Escape (Terreur en vlucht), een onderzoek en een presentatie van Cali als naargeestige, zelfdestructieve stad. Sinds de jaren zeventig hebben talloze filmers, beeldend kunstenaars en schrijvers hier een bijdrage aan geleverd. Op 11 september 2001 ging het project Effectos Especiales (Speciale effecten) van start, een tentoonstelling waarop kunstenaars uit het hele land hun visie gaven op het thema ‘verbeelding van het spektakel’. Het belangrijkste dat we hebben georganiseerd is het Performance Festival van Cali, dat tot nu toe vijf keer is gehouden. De volgende editie zal plaatsvinden in 2004. Het festival is een evenement dat niet alleen allerlei kunstvormen omvat, maar ook andere disciplines, zoals menswetenschappen en architectuur. Het festival, dat in totaal een week duurt, omvat optredens overal in de stad, lezingen in zaaltjes, op scholen, in universiteitsgebouwen, exposities van kunstenaars op verschillende plaatsen, een dag waarop non-stop allerlei performances worden gehouden en waarbij de media volop aanwezig is. Helena Producciones is opgericht met als doel ruimte te scheppen voor een dialoog. Het gevoel samen ergens deel van uit te maken, gevoel voor gemeenschapszin en kritiek van binnenuit op een door angst en geweld uitgeholde samenleving zijn erg belangrijk.’