metropolis m

Fulya Erdemci geeft een toelichting op de door haar verzorgde in september te openen 13e editie van de Biënnale van Istanbul met de titel: Mama, ben ik barbaars?

In de biënnale staat het publieke domein als politiek forum centraal. Het is een ambitieus thema dat in de loop der jaren vanuit verschillende historische, theoretische en geopolitieke contexten is benaderd. Toch heeft het thema niet aan urgentie ingeboet; zeker niet in een stad als Istanbul waar het ene na het andere megalomane stadsvernieuwingsproject wordt gerealiseerd en de vastgoedsector de drijvende kracht is achter een booming economie.

‘Of het nu gaat om de transformatie van de stedelijke omgeving, het veiligstellen van de openbare ruimte als publieke ruimte of de vrijheid van de sociale media, de notie van het publieke domein is onlosmakelijk verbonden met kwesties omtrent democratie, sociaal engagement, neoliberale politiek en ruimtelijk-economische modellen’, vertelt Erdemci.

De titel van de biënnale, Mama, ben ik barbaars?, is ontleend aan een boek van de Turkse dichter Lale Müldür. Erdemci wijst op de etymologische oorsprong van het woord, het Griekse ‘barbaros’ dat vreemdeling/buitenlander betekent, oftewel, niet-Grieks. Vandaag de dag wordt de term vooral gebruikt voor mensen of gedrag dat binnen een bepaalde cultuur als niet gebruikelijk of zelfs onacceptabel wordt beschouwd. Zowel in de klassieke als in de hedendaagse betekenis wordt het barbaars geassocieerd met ‘uitsluiting’ en de ‘absolute ander’. Maar, zo vertelt Erdemci, biedt deze positie van de barbaar als absolute ander niet juist mogelijkheden om voorbij te gaan aan de huidige status quo?

Erdemci doelt hiermee op de marktwerking en neoliberale beleidsvoering die het publieke domein in hun greep hebben en de enige keuze die burgers en kunstenaars lijken te hebben: voor of tegen, conformeren of ageren. ‘Neoliberaal beleid op het gebied van ruimtelijke ordening staat voor de invoering van een vrije markt dat alleen kan leiden tot een sociaaleconomisch Darwinisme dat op haar beurt een wildernis creëert waarin de machtigen de zwakkeren zullen verslaan.’

Naast het idee van ‘barbarisme’ introduceert Erdemci het concept ‘fragiliteit’ dat op haar beurt via een ietwat ongefundeerde hink-stap-spong wordt gekoppeld aan het concept van ‘burgerschap’. Tezamen vormen deze drie begrippen het sub thema Fragility: Am I not a Citizen?; de eerste van de vijf denklijnen waarlangs Erdemci de notie van het publieke domein als politiek forum wil gaan ontvouwen.

Naast Fragility: Am I not a Citizen? over goed burgerschap, is dat Spatio-Economic Justice: How is it possible to be rich in a world that is steadily growing poorer? rondom de economische verdeling in de wereld, met daaraan gekoppeld de stad als publiek forum en plaats van protest. De derde pijler, Agoraphobia: ‘Istanbul is ready, Target 2023’, gaat dieper in op de stedelijke ontwikkelingen in het kader van het beleidsplan Istanbul 2023. Hierin wordt een visie voor de stad geformuleerd als nieuw centrum van de Arabische wereld), met daaraan gekoppeld de neoliberale stadsontwikkeling, zoals die bij het centrale Taksimplein en aanpalende Gezi Park, die ten koste gaat van zijn publieke functie.

Het vierde sub thema Public Domain as Battleground: Conflict or Consenus? onderzoekt verschillende ideeën omtrent de notie van het publieke domein als ‘heterotopie’, of, om Erdemci’s activistische retoriek te kopiëren, als strijdtoneel, in lijn met Chantal Mouffe’s agonistische model van de maatschappij. Kunst krijgt in deze visie de speciale taak toebedeeld om de ‘dominante hegemonie te doorbreken en bij te dragen in het formeren van nieuwe ‘subjectiviteiten’.

De vijfde pijler Between Agency and Action stelt opnieuw de paradoxale verhouding tussen autonomie en instrumentalisatie van kunst in de openbare ruimte ter discussie. Kan kunst sociale of politieke verandering teweeg brengen, zonder dat het onderdeel wordt van het systeem waartegen het zich juist wil verzetten? Is het mogelijk om een autonome ruimte te creëren en tegelijkertijd te interveniëren in de sociale, politieke en economische veranderingen in de stad?

Kunst in de openbare ruimte, aldus Erdemci, is verplicht zich kritisch te positioneren, ten opzichte van zichzelf en van de status quo, de ideologische structuren die ons bestaan bepalen te onthullen en alternatieven te presenteren. Maar hoe zit dat dan met de biënnale zelf? Is deze biënnale, die eigendom is van een van de meest invloedrijkste familiebedrijven in Istanbul, Koç Holdings, niet net zo goed een speelbal van commerciële belangen en subtiele machtspolitiek? Wordt Erdemci zelf niet ook gebruikt voor de neoliberale agenda’s van haar opdrachtgever?

Erdemci pareert de kritiek met de stelling dat er geen binnen of buiten het systeem bestaat en dat wij onszelf niet moeten isoleren van deze krachtenvelden, maar juist daarbinnen moeten werken aan een ‘nieuwe collectieve verbeelding’.

Erdemci maakt nog geen namen van kunstenaars bekend. Haar plan wordt door gezien als een propositie, een startpunt om gedurende de komende maanden met mensen over in dialoog te gaan, niet als een afgeronde stellingname. Deze open conceptuele structuur dient als matrix om ideeën en projecten te ontwikkelen die het discursieve potentieel van het publieke domein als politiek forum zullen activeren.

Om deze open dialoog aan te jagen, organiseert het team van de biënnale vanaf februari maandelijks een publieksprogramma onder de titel Public Alchemy, waarin kunstenaars, theoretici, architecten en andere betrokkenen in de vorm van workshops en lezingen met elkaar in gesprek gaan om zo het publieke domein als politiek forum vorm te geven.

De 13e editie van de Istanbul Biennale Mama, ben ik barbaars? vindt plaats van 14 september tot en met 10 november op verschillende locaties in Istanbul.