metropolis m

Het zal in kringen van kunst met enige verwondering en mogelijk ook bezorgdheid zijn aangehoord: de rechter van de rechtbank Antwerpen heeft beslist dat Luc Tuymans plagiaat heeft gepleegd bij het schilderij A Belgian Politician (2011). De Vlaamse fotograaf Katrijn van Giel van De Standaard, die hem had aangeklaagd vanwege het naschilderen van haar foto, is in het gelijk gesteld. Tuymans mag het intussen aan een Amerikaans verzamelaar verkochte werk niet meer publiekelijk exposeren, onder een dwangsom van 500.000 euro.

Tuymans heeft nooit ontkend de foto te hebben gekozen als basis voor zijn schilderij. Hij heeft het beeld vrijwel exact nageschilderd, van de – voor een nieuwsfoto – bijzondere compositie tot en met de zweetdruppeltjes op het voorhoofd. Zelfs de titel verwijst naar de bron: de Belgische politiek.

Maar iedereen die het werk van de schilder kent ziet hoe de foto in de handen van Tuymans toch echt grondig is veranderd, van een foto in een schilderij, met die typische Tuymans-karakteristiek van zijn schilderkunst van dit moment: het vale palet met fluoraccenten, een algehele historisch geladen sfeer.

Van een nieuwsfoto is het beeld in de handen van Tuymans een historiestuk geworden. Een beeld dat de ambitie heeft de gehele verwording van de Belgische politiek aan het begin van deze eeuw te vatten, passend in een traditie van door historische gebeurtenissen geïnspireerde schilderkunst, in de eerste plaats die van hemzelf, maar ook in bredere zin die van de kunstgeschiedenis.

Er is vermoedelijk geen kunstliefhebber die zal zeggen dat Tuymans te ver is gegaan. Waarom dan wel de Antwerpse rechter?

Voor zover krantenverslagen daar inzicht in geven blijkt het Belgische copyright zo nauw omschreven dat de verdediging van Tuymans gemeend heeft zich te moeten verweren door te stellen dat het schilderij een parodie van het originele beeld is. Waar de rechter niet mee heeft ingestemd. Hij kon er duidelijk niet om lachen.

Volgens de rechter heeft Tuymans ’te kwader trouw’ gehandeld en inbreuk gepleegd op de auteursrechten van de fotograaf. Het vonnis meldt dat ‘op geen enkel moment dat de foto van eisende partij clownesk, dan wel geparodieerd noch op een sardonische wijze is overgenomen en een parodie van het originele werk zou zijn (…) De opstelling, kadrering en belichting zijn volledig gelijklopend.’

‘Dit is heel slecht nieuws voor de kunst’, reageert Tuymans in een persbericht. ‘Met zo’n uitspraak mag geen enkele kunstenaar nog vrijelijk omgaan met de beelden die zich massaal en via alle mogelijke media aandienen.’ Hij gaat in hoger beroep.

De kwestie roept in herinnering recente gevallen van Jeff Koons, die andere vermaarde kunstenaar die zich in zijn werk vrijwel zonder uitzondering baseert op bestaande beelden van anderen. Koons heeft in een enkel geval omwille van het vermeend plagiaat moeten schikken met de maker van het oorspronkelijke beeld, ondanks het ook door zijn advocaten aangevoerde verweer dat het bij het werk om een parodie op het oorspronkelijke beeld zou gaan.

De rechtzaken hebben Koons er niet van weerhouden zijn werkwijze te continueren. Wie in de hedendaagse kunst is nog werkelijk origineel, zo zijn stelling. Dat is, bij Koons meer dan Tuymans, juist het punt!

Copyright is geen meetkunde, stellen de advocaten van Koons. En zo kan het gebeuren dat er rechters zijn die vinden dat de kunstenaar verder is gegaan dan de juridisch toegestane minimale percentages kopieergedrag. Zelfs een geringe nabootsing kan grote gevolgen hebben.

Misschien is het een (schrale) troost voor Tuymans, dat je zijn zaak in die zin zou kunnen zien als een bedrijfsrisico. De ene (kunst)praktijk is er misschien wat gevoeliger voor dan de andere. Maar iedereen loopt risico want maakt zich er (min of meer) aan schuldig: kopieergedrag. Zonder uitzondering. Ook fotografen. En rechters. We zijn voortdurend schatplichtig aan anderen.

Je zou hopen dat juist daarom ook iedereen langzamerhand beter de verschillen leert te zien.

REACTIE Frank Demaegd, ZENO X GALLERY, de galerie van Luc Tuymans