metropolis m

Het Nederlands Paviljoen op de Biënnale van Venetië, 2017 (gespiegeld perspectief)

In reactie op het stuk van Krist Gruijthuijsen over de benoemingsprocedure voor kunstenaar en curator van het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië het volgende:

Iedere benoemingsprocedure heeft zijn voor- en nadelen. Iedere procedure moet ook geregeld tegen het licht worden gehouden en observaties uit het veld zijn daarbij zeer welkom. Toch is het goed eerst wat feiten op een rij te zetten en dan iets over aanpassing van de procedure:

Sinds 1995 was de voormalige Mondriaan Stichting verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending op de Biënnale van Venetië. Het bestuur van de stichting benoemde een curator, na consultatie van de commissie internationaal van de stichting en enkele curatoren van eerdere edities. Daarbij werden tot 2006 de presentaties in Venetië verzorgd door leden van het zogenaamde Miniconvent waarin de zeven grote Nederlandse musea waren vertegenwoordigd. In 2006 werd dit doorbroken door het aanstellen van Maria Hlavajova (directeur BAK) als curator van de Nederlandse inzending in 2007. Dit leidde destijds tot felle kritiek van de zeven grote musea op onder meer de selectie van de Mondriaan Stichting. Bovendien was er groeiende kritiek uit het hele veld omdat het systeem als te gesloten werd beschouwd. Curatoren voelden zich buitengesloten.

Het Mondriaan Fonds heeft in 2013 de procedure voor de selectie voor de Nederlandse inzending gewijzigd in een open procedure: een oproep aan curatoren om met een goed plan te komen. Hiermee wilde het fonds zoveel mogelijk goede voorstellen uit het rijke veld boven tafel krijgen. En met succes: het leidde in 2013 tot 82 inzendingen waarvan de deskundige jury het algemene niveau prees en waaruit het de expositie van Mark Manders en Lorenzo Benedetti selecteerde. Het systeem van een open call is na deze editie geëvalueerd en na de positieve resultaten voortgezet voor de latere edities van 2015 (met 56 inzendingen), 2017 (68 inzendingen) en voor de komende editie in 2019 met als sluitingsdatum 31 januari 2018.

De oproep is democratisch en iedereen mag meedoen, echter de selectie is alles behalve democratisch. Voor iedere editie stelt het Mondriaan Fonds een deskundige jury samen die uit de ingezonden plannen een shortlist samenstelt. Het gaat om plannen die een relevante ontwikkeling in de Nederlandse hedendaagse beeldende kunst in een internationale context tonen, gelaagd zijn en het (vak)publiek op meerdere fronten aanspreken. In 2013, 2015 en 2017 ging het om een shortlist van vijf plannen.

Na een presentatie van de uitgewerkte plannen koos de jury telkens één plan: in 2013 van curator Lorenzo Benedetti met Mark Manders, in 2015 curatoren Colin Huizing en Cees de Boer met herman de vries en in 2017 curator Lucy Cotter met Wendelien van Oldenborgh. Allen kenmerkten zich behalve door de kwaliteit van kunstenaar, curator en plan door een lange samenwerking tussen de twee. Het zijn geen gelegenheidsplannen. Zoals gezegd bestaat de jury uit deskundige professionals met onder meer internationale ervaring en met telkens een curator en/of kunstenaar met ervaring op de biënnale als lid van de jury. Het is dus niet de meeste stemmen gelden; in onderling overleg komen zij tot een afgewogen oordeel.

De juryleden voor de Nederlandse inzending in 2019 zijn: Carlos Amorales (beeldend kunstenaar, onder meer deelnemer tentoonstelling in het Nederlands paviljoen in 2003 en vorig jaar solo-expositie in Mexicaans paviljoen), Zippora Elders (freelance curator en artistiek directeur Kunstfort bij Vijfhuizen), Xander Karskens (artistiek directeur Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen en curator Fins paviljoen in Venetië 2017), Mirjam Westen (conservator hedendaagse kunst Museum Arnhem en jurylid Nederlandse inzending 2017) en voorzitter zonder stemrecht Birgit Donker (directeur Mondriaan Fonds).

De open procedure is inmiddels overgenomen door Frankrijk en Finland, die bij het Mondriaan Fonds te rade zijn gegaan. Op basis van een open procedure koos Finland in 2017 voor Xander Karskens als curator van het Finse paviljoen wat leidde tot de veel geprezen expositie The Aalto Natives van Nathaniel Mellors en Erkka Nissinen.

De procedure van de selectie voor de Biënnale van Venetië wordt, zoals alles wat het Mondriaan Fonds doet, telkens geëvalueerd en daarbij worden de ervaring en opvatting van deelnemers (degenen die naar Venetië gingen en zij die in de eerste ronde werden geselecteerd) en uit de rest van het veld in meegenomen. Zo is in de huidige ronde na feedback uit het veld de procedure zo aangepast dat niet vijf maar slechts drie plannen worden geselecteerd om verder uit te werken en wordt de shortlist na die eerste juryronde niet openbaar gemaakt. Zo worden minder mensen aan het werk gezet terwijl er voor de jury nog wel iets te kiezen valt en hoeven de niet geselecteerden niet het gevoel te hebben dat ze ‘onbeschermd’ te werk moeten gaan. Een andere aanpassing is dat naast curatoren ook kunstenaars een plan kunnen indienen.

Er is een tijd en plaats voor alles. Ook na de komende editie zullen we deze weer evalueren en de nu geuite kritiek zullen we daarin meenemen. Het is nu echter niet het moment om de procedure overhoop te gooien; volgende week sluit deze ronde en de eerste plannen zijn al binnen. 

Wat we nu al kunnen zeggen: terugkeer naar de procedure van vroeger, waarbij de directeur van het Mondriaan Fonds een curator uitnodigde die vervolgens aan de slag ging, ligt niet in de lijn van verwachting. Al was het maar omdat dat systeem destijds op veel kritiek kon rekenen, maar vooral ook omdat het geen ruimte open laat voor verrassing uit dat rijke veld van beeldende kunst.

LEES HIER HET OPINIESTUK VAN KRIST GRUIJTHUIJSEN

Mondriaan Fonds

Recente artikelen