Bruno Barbey, Mei 68, Parijs, Campagnebeeld Eye, Amsterdam
1968 – De wereld opnieuw beginnen
In gesprek met kunstcriticus en curator Anna Tilroe, curator Steven Ten Thije en kunstenaar Quinsy Gario over de vraag of Mei 68, alweer vijftig jaar geleden, nog weet te inspireren. ‘Politiek bedrijven buiten de politieke kanalen om, dat is waar het toen om ging en wat nog steeds aan de orde is.’
Houd je vast, we gaan terug in de tijd. Zoefff! Het is 1968, Johan van der Keuken fotografeert de verveelde jeugd in Parijs en Roman Polanski is nog geen pedofiel. Door de hele westerse wereld steekt een wervelwind de kop op die de vermolmde machtsstructuren van binnenuit tracht aan te tasten en in Nederland, het hartland van de grote hippiedroom, gaan de Provo’s ervoor zitten. In de Amsterdamse gemeenteraad welteverstaan.
Het is een periode die door de journalist H.J.A. Hofland werd aangeduid als de dekolonisatie van de burger, met een nadruk op de culturele en sociale agenda. Desondanks wordt deze geregeld en met behoorlijk wat wrok aangesproken op haar gefaalde politieke ambities. Enkele dagen nadat in mei 1968 de eerste klinker over een boulevard vloog, werd de Franse studentenopstand en de massale arbeidersstaking in elke zichzelf respecterende krant druk becommentarieerd. De strijd om de meningsvorming rondom ‘mei 68’ barstte los, en wordt sindsdien om de tien jaar in bladen en boeken hervat, in een poging om de geschiedenis zo te herschikken dat alles past. Dat passen en meten gebeurt al naar gelang de politieke oriëntatie van de vertolker. Spreek je met (extreem)rechts, zijn de jaren zestig bron van al het kwaad, het ineenstorten van alle fundamentele politieke, seksuele, religieuze en vaderlandse waarden. Volgens de Franse filosoof Edgar Morin wordt zo afgedaan aan het inherent ludieke karakter van de hele zaak. De beruchte grijns van een jonge Cohn-Bendit of de luchthartige houding van de Situationisten staan nog steeds symbool voor een spel waarin de spelers zichzelf bloedserieus namen. In een extatisch en historisch moment omhelsden arbeider en student, proleet en intellectueel elkaar innig in een ondermijning van het systeem en de staat.
[blockquote]Tilroe: ‘Er heeft zich steeds meer een vertekend beeld van die jaren gevormd’
Gevraagd naar haar belevenis van de jaren zestig is kunstcriticus Anna Tilroe iets nuchterder: ‘Er heeft zich steeds meer een vertekend beeld van die jaren gevormd. Als je weet hoe het echt in elkaar zat, als je erbij was weet je hoe beklemmend de dokter in de witte jas was, hoe paternalistisch de minister-president het volk toesprak. Mijn generatie heeft dat bewust doorbroken en is erin geslaagd de basis te leggen voor een groot gedeelte van de huidige denkwijzen.’
Het vertekende beeld waar Tilroe aan refereert is dat van een generatie die ondanks verheven idealen aan het einde van de dag vulgair om een eigen plekje onder de zon streed, waarbij de omhelzing bij het ochtendkrieken reeds de vormen van een Judaskus aannam. ‘We hadden heel sterk het idee een generatie te zijn met een duidelijk doel: ons verzetten tegen het autoritaire systeem. The Who zongen niet voor niets My Generation. Nu zijn we een halve eeuw verder en is aan de ene kant het besef gegroeid dat ideologie niet de juiste vorm is om verandering te brengen omdat het als snel ontaardt in rigide denken. Aan de andere kant is het ook duidelijk geworden dat onbeperkte vrijheid van het individu niet goed is. Er zijn grenzen aan die vrijheid omdat we elkaar anders verpletteren.’Het vrije individu als kind van de rekening die Nicolas Sarkozy in 2007 tijdens een speech in de aanloop naar de verkiezingen in Frankrijk aan de erfgenamen van ‘68 trachtte te presenteren.
[blockquote]Ten Thije: ‘De erfenis [van het radicale vrijheidsdenken] zie ik terug in de kunst waar er niet daadwerkelijk wordt gesproken van een collectief, en ook geen interesse is in termen als wij, een collectieve identiteit’
Ook de curator Steven ten Thije heeft er geen goed woord voor over: ‘De onvolmaakte revolutie van ‘68 staat uiteindelijk voor de bevrijding van het hedonistische individu en de vrije expressie in de kunst en daarbuiten. Maar wat toen is gedacht als een bevrijding, houdt ons nu gevangen. De spanning tussen het radicale vrijheidsdenken en een emancipatoire maatschappelijke betrokkenheid is niet meer te houden. Doordat het kader toen zo moedwillig is gesloopt en men heeft verzuimd nieuwe structuren te plaatsen is uitwisseling onmogelijk gebleken en is het niet gelukt om in die tijd nieuwe dwarsverbanden te leggen. De erfenis daarvan zie ik nog steeds terug in de kunst waar er niet daadwerkelijk wordt gesproken van een collectief, en ook geen interesse is in termen als wij, een collectieve identiteit. Een van de consequenties daarvan is dat er geen discussie op gang is gekomen over bijvoorbeeld gedeelde verantwoordelijkheid. Iedereen voelt zich persoonlijk aansprakelijk, wat de discussie enorm verscherpt en een gevaarlijke dynamiek oplevert.’
De kunstenaar Quinsy Gario, die bezig is met een project waarin hij de overeenkomsten tussen de taalstrijd van studenten in Leuven en de opstand van Detroit in 1967 onderzoekt ziet nog steeds een duidelijk verband. ‘’68 wordt voor het gemak onder de studenten geschaard, en daarmee vergeet men of wordt er neergekeken op heel veel van de verworvenheden die we vandaag de dag hebben. Er wordt gezegd dat het enkel op cultureel en sociaal vlak invloed heeft gehad, ook wel de “soft power” genoemd, maar ik vind er niets softs aan dat vrouwen eindelijk aanspraak gingen maken op lichamelijke zelfbeschikking.’
LEES HET HELE ARTIKEL IN METROPOLIS M NR 2-2018 MACHINE. NU IN DE WINKEL. METROPOLIS M KRIJGT GEEN SUBSIDIE. STEUN ONS, NEEM EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET LAATSTE NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected] (ovv actie nr 2-2018)
Op 19.05.2018 in INSAS in Brussel presenteert Quinsy Gario zijn research naar Mei 68 bewegingen, in het kader van zijn fellowship 2017/18 bij BAK. Dit gebeurt in een programma waar ook andere research fellows ook aan meedoen: https://www.bakonline.org/nl/program-item/propositions-5-first-person-plural/
Alix de Massiac
is redacteur bij Metropolis M en maakt podcasts