metropolis m

‘Never let a good crisis go to waste’, hoor je momenteel veel in de media. Winston Churchills geestige uitspraak geeft te denken, vooral omdat eruit spreekt dat je moeite moet doen goed uit een crisis te komen. Verandering komt niet vanzelf, zo stond het al beschreven bij de moeder van alle rampen, de Apocalyps, die over het algemeen geïnterpreteerd wordt als een waarschuwing, bedoeld om de mens op het rechte spoor te krijgen en de kans te geven zijn leven te beteren.

Maar terwijl de statistieken van de epidemie nog dagelijks het nieuws beheersen, is het lastig te bepalen welke richting op te gaan. Wat vasthouden of herstellen en wat beter te laten vallen? Het zijn momenteel vooral milieuactivisten en linkse economen die zich in de media laten horen en de gelegenheid aangrijpen om iedereen ervan te overtuigen dat we hier de gevolgen zien van een wereld die door een geglobaliseerde consumptiedrift ernstig verstoord is geraakt. Zij hopen dat de noodstop die de wereld vanwege een virus moet maken tot het inzicht zal leiden om de maatschappij grondig te heroriënteren, meer in overeenstemming met het milieu en in balans met de planeet.

Over de verdere consequenties van die gedachte hoor je nog niet zoveel. Het is waarschijnlijk nog vroeg daarover openlijk te speculeren. Dat geldt ook voor de kunstwereld die zwaar getroffen is door de regeringsmaatregelen en wellicht daarom moeite heeft te bedenken wat de crisis haar op termijn gaat brengen. De cultuur zucht onder de lockdown en lijkt zich te bevinden in een staat van rouw en vrees voor wat haar te wachten staat. Alles wat nu tijdelijk achter slot en grendel zit zoekt naarstig naar digitale ontsluiting, in een poging nog een zekere vorm van zichtbaarheid te verkrijgen. Het culturele leven, dat in wezen heel sociaal van karakter is, wordt in razende vaart digitaal vertaald, deels puur uit overlevingsnood (vooral bij galeries die toch op de een of andere manier omzet moeten realiseren), deels vanuit een breed gedeelde overtuiging dat dit de beste manier is om de band met het publiek te bestendigen. Erg bijzonder of origineel is het aanbod aan walkthrough-tours, catalogus-posts en google-3d viewing rooms nog niet, maar daar gaat het nu niet om. Ze zijn vooral online gezet als steunverklaring aan de kunst, de kunstenaars, de productieteams van al die gesloten tentoonstellingen, en doen precies waar de social media ook goed in zijn, veel likes genereren.

Ook de kunstbeschouwers laten nog maar weinig van zich horen. Van Jerry Saltz las ik op Vulture een mooi maar somber verhaal over wat de New Yorkse kunstwereld in zijn ogen te wachten staat. Hij neemt na twee weken lockdown in New York afscheid van de kunstwereld zoals we die kennen. Onder de vele eindes die hij aan de coronahorizon waarneemt, zijn daar het einde van de (fysieke) galerie, de kunstbeurs, de kunstacademie, de biënnales en de blockbusters, de kunstkritiek en het middelgrote en kleine museum (het grote lijkt zich wel te redden, geloof ik). Alleen de kunstenaar zou in zijn ogen weten te overleven, puur op idealisme, weliswaar zonder een rode cent.

[blockquote]Onder de vele eindes die Saltz aan de coronahorizon waarneemt, zijn daar het einde van de (fysieke) galerie, de kunstbeurs, de kunstacademie, de biënnales en de blockbusters, de kunstkritiek en het middelgrote en kleine museum. Alleen de kunstenaar zou in zijn ogen weten te overleven, puur op idealisme, weliswaar zonder een rode cent

Misschien is dit het verhaal van iemand die gedeprimeerd is door de impact van het coronavirus in zijn woonplaats, maar er is een kans dat de verschuivingen in Nederland ook fors zullen zijn. Ook hier moet je vrezen voor het voortbestaan van galeries, kunstacademies en veel kleinere, maar ook grotere musea, waaronder enkele een gat van vele miljoenen in de begroting oplopen. Wat zal er straks over zijn van het de laatste jaren in de kunstwereld zo dominante kunsttoerisme, als de luchtvaart op sterven na dood is of door nieuwe virusbrandhaarden op de wereld steeds weer andere beperkingen krijgt opgelegd? Wie zou, als de situatie echt zo onzeker wordt als nu soms voorspeld, nog willen investeren in een grote en dure tentoonstelling als je rekening moet houden met een bezoekerslimiet van honderd personen in het anderhalvemetermuseum. En hoe werkt al die institutionele verstoring op de langere termijn door naar de werkvloer, de kunstenaars en freelancers?

De huidige crisis biedt ook een kans, voor nieuwe creativiteit, nieuwe communicatiekanalen, nieuwe verschijningsvormen van kunst. Online, als iedereen zich het medium echt leert toe te eigenen, maar ook elders, gewoon op straat. Juist vandaag hoor ik van nieuwe affiche- en vlaggenprojecten om op straat iets te doen, in diverse steden. De geschiedenis leert dat Apocalypsen en andere rampen veel meer veranderingen hebben gebracht, en menig kunsthistorische klassieker. Het is bij alle ellende ook altijd zeer creatieve grond.