foto auteur
Nieuwe landkaartenEva Meijer – Onzekerheid #2
We vroegen een aantal auteurs te reageren op de nieuwe tijd, die zich maar weinig van de mens en al zijn plannen lijkt aan te trekken. Als tweede filosoof en beeldend kunstenaar Eva Meijer. Waar velen geloven dat technologie ons uit de ecologische catastrofe zal gaan helpen, betwijfelt zij dat. Ze bepleit een nieuwe verhouding tussen mens en aarde.
Olli heeft twee kuilen. Eentje achter de schuur en eentje tegen de schutting. Elke dag gaat hij na het eten naar buiten om ze bij te graven – haast ongemerkt worden ze dieper – en er een paar minuten in te liggen. Als hij uit logeren is geweest of als we terugkomen van vakantie loopt hij altijd eerst even de tuin in om zijn kuilen te controleren.
De eerste helft van zijn leven bracht Olli door in Roemenië. Hij leefde een paar jaar op straat en daarna een aantal jaar in het asiel. Zwerfhonden graven kuilen om in te slapen. Dat is koel in de zomer en biedt beschutting in de winter. Hij heeft nu een huis, een mand, een bank en zelfs een bed, maar houdt zijn kuilen bij. Op zomeravonden lijkt het me prettig om met een briesje om je snuit buiten te liggen, maar ook als het vriest of regent werkt hij door (hoewel hij een dag overslaat als het stortregent). Het is een gewoonte die voor hem zin en betekenis heeft en het functionele overstijgt. Het is een hobby, of werk, of zelfs kunst.
Kunstenaar Gijsje Heemskerk verkent met haar hondencompagnon Wiske Heemskerk de mogelijkheid van het laatste. Wiske graaft graag kuilen en heeft specifieke ideeën over hoe die eruit moeten zien en waar ze moeten komen. Deze vorm van land art blijft vaak onopgemerkt. Voor een samenwerkingsproject heeft Heemskerk afgietsels gemaakt van de kuilen. Het werk stelt ter discussie wat telt als kunst en wie telt als kunstenaar.
Onze tijd wordt wel het Antropoceen genoemd – het geologische tijdperk dat gevormd is door de mens. Maar het is niet gevormd door al het menselijk handelen: het gaat om het handelen van een menselijk subject dat zich verheven voelt boven de grotere natuurlijke wereld, vooruitgang economisch meet en autonomie benadrukt. Dat handelen heeft tot de grote problemen van onze tijd geleid – opwarming van de aarde, verlies van biodiversiteit, pandemie. Velen geloven dat de techniek ons daar weer uit zal redden. Maar technologische ontwikkelingen binnen het bestaande systeem laten dat systeem intact en we kunnen niet ongelimiteerd de aarde en een groot deel van haar bewoners uitbuiten.
foto auteur
In het boek The Common Worlds of Children and Animals (2018) onderzoeken Affrica Taylor en Veronica Pacini-Ketchabaw hoe we het anders kunnen doen. Ze zoeken naar nieuwe vormen van verbondenheid en zorg, waarin mensen niet losstaan van hun leefwereld. Ze zoomen daarvoor in op micropraktijken waarin jonge kinderen niet-menselijke dieren zoals wormen, mieren en herten ontmoeten. In die ontmoetingen staat wederzijdse nieuwsgierigheid centraal en de machtsverhouding wordt gekanteld. Niet langer is duidelijk wie de sterkste is: mieren kunnen steken, maar kinderknuistjes zijn ook sterk.
Het boek doet denken aan de video-installatie Progress vs Sunsets: Reformulating the Nature Documentary (2017) van Melanie Bonajo, waarin kinderen commentaar geven op YouTubedierenfilmpjes. Ecofeminist Bonajo zoekt ook naar andere verhalen over onze leefwereld, voorbij patriarchaat en kapitalisme. Nieuwe mensen, en dieren, zijn bij uitstek geschikt om die te helpen ontwikkelen.
foto auteur
Maar om de aarde serieus te nemen hoeven we geen kind te zijn. Kijk bijvoorbeeld naar Knockvologan Studies, een kunst- en natuurcentrum op het eiland Mull in Schotland, opgezet doorkunstenaars Miek Zwamborn en Rutger Emmelkamp. Daar onderzoeken kunstenaars en onderzoekers in residentie onder andere wat het perspectief van de kikker ons kan vertellen over ruimte en beweging, wat zeewier ons kan zeggen over vorm en wat stenen ons kunnen leren over intimiteit. Of kijk naar Semâ Bekirović, die in kunstprojecten onder andere samenwerkte met slakken en meerkoeten en zich afvraagt op welke manieren de natuur zich over ons uitlaat.
Net als Bonajo ontwikkelen deze kunstenaars een nieuw type kennis, dat kan leiden tot andere landkaarten dan de oude. In Waar kunnen we landen (2018)benadrukt de Franse socioloog en filosoof Bruno Latour het belang van dat soort nieuwe ijkpunten. Latour schrijft dat we de wereld kwijtraken. Op twee manieren: de aarde onder onze voeten vergaat en verschillende groepen mensen delen geen gemeenschappelijke werelden meer, geen referentiekaders. Om dit tegen te gaan bepleit hij de ontwikkeling van een politiek die de aarde centraal stelt. Daar horen nieuwe landkaarten bij waarmee we ons kunnen oriënteren en nieuwe manieren om ons te wortelen. Het loslaten van onze menselijke uitzonderingspositie lijkt misschien eng en onzeker, maar de oude zekerheden hebben de problemen veroorzaakt waar we mee te kampen hebben, dus we moeten wel.
Ondertussen is Olli begonnen aan een nieuwe kuil, in de langwerpige plantenbak voorin de tuin. Die heeft een opstaande rand, dat ligt beschut. Hij heeft zijn eigen landkaarten, zijn eigen manieren om de wereld begrijpelijk te maken. Ik volg hem graag.
LEES ALLE BIJDRAGEN UIT ‘ONZEKERHEID’ VAN ONDER MEER EVA MEIJER, MAARTJE WORTEL, KUBA SZREDER, OSCAR MUÑOZ CREMERS & BERNICE NAUTA IN METROPOLIS M NUMMER 3 TROEBELE WATERS & ONZEKERHEID. NU IN DE WINKEL. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR: [email protected]
Eva Meijer
beeldend kunstenaar, filosoof, schrijver en singer-songwriter
