metropolis m

Jeroen Jongeleen, Running Between Works At Night, [Sculpture park Kröller-Müller Museum] 2023, courtesy Upstream Gallery Amsterdam

Mondriaan Fonds-directeur Eelco van der Lingen betoogde onlangs in NRC dat de kunstwereld ermee moest ophouden elkaar de maat te nemen. Hij staat niet alleen. In de gunst komen van volk, vaderland en politiek is de dagelijkse preoccupatie van zo ongeveer alle bestuurders in de kunstsector. Dankbaar aanvaarden wordt belangrijker gevonden dan kritisch doorvragen.

Toen deze zomer het ongekende succes van Team NL op de Olympische Spelen volk, vaderland en premier Schoof enthousiasmeerde, keek de kunstsector vertwijfeld toe. Wat kon zij doen om eenzelfde publieke en politieke waardering te veroorzaken? Op LinkedIn dacht iemand dat het verbinden van topsport met amateursport de gouden formule was en dat daarom iedere directeur om te beginnen 10% van de werktijd niet aan de eigen kunstinstelling, maar aan het leggen van verbindingen in de breedte zou moeten besteden. Haast als vanzelf zou ook kunst een stevig draagvlak krijgen.

In de gunst komen van volk, vaderland en politiek is zo ongeveer de dagelijkse preoccupatie van bestuurders in de kunstsector. Onlangs mengde Eelco van der Lingen, directeur van het Mondriaan Fonds zich in een discussie over moralisme in de kunst en het anderen de maat nemen. Van der Lingen betoogde in NRC dat kunstenaars vrijuit kunst moeten kunnen maken en musea en andere kunstinstellingen hard nodig hebben om zich er ‘tegen de macht’ te keren. Niet nader gespecificeerde ‘mensen’ zouden echter worden afgeschrikt door een ‘verwijtende en normerende sfeer’ en het ‘elkaar de maat nemen en de les lezen’. Doe niet mee aan ‘polarisatie’, luidde zijn impliciete verordening, want dat kost ‘draagvlak’. Het kan de sector beschadigen en vaag gestelde ‘vrijheden’ raken we mogelijk kwijt. Van der Lingen laat zich eigenlijk nooit publiekelijk uit dus dat was een opvallend betoog.

Systeemkritiek is een tak van sport die ik toevallig graag beoefen. Toen ik een museumdirecteur in dat kader onlangs bevroeg zei hij het als zijn opdracht te zien om het museum in leven te houden en over te dragen. Die opdracht staat geëngageerde standpunten met een politieke lading of het kapittelen van private of publieke weldoeners niet toe, begreep ik eruit. Dat standpunt ‘voor de eeuwigheid’ deed me denken aan een pensioenfonds. Intenties om verantwoord te beleggen komen er gemakkelijk in de knel omdat het rendement moet realiseren voor (toekomstige) pensioengerechtigden en het niet als opdracht heeft om van de wereld een betere plek te maken. Onduidelijk blijft zo wie wél die verantwoordelijkheid neemt. Ethische codes kunnen in zo’n geval uitkomst bieden. Die hebben pensioenfondsen, in tegenstelling tot musea, en ze trekken er conclusies uit voor hun beleggingsportefeuilles en samenwerkingspartners. Hun aandeelhouders – werknemers – vragen daar namelijk om.

Het schipperen met principes noemen sommigen angsthazerij, en anderen een gebrek aan geloof in kunnen en kracht

Het schipperen met principes noemen sommigen angsthazerij, en anderen een gebrek aan geloof in kunnen en kracht. Om de context te duiden richten we het vizier op Silicon Valley, Washington, Davos, en zwenken dan weer terug naar Nederland.

In het Capitool vond de inauguratie van Donald Trump plaats, met de veel bediscussieerde Silicon Valley brotherhood en Michael Bloomberg naast hem op het bordes. Hier start de route naar ongebreideld kapitalisme via autoritarisme en daar mogen we ons best een strijd om werelddominantie met versnelde planetaire destructie bij voorstellen (want op Mars wordt alles vanzelf beter). Het evenement viel nagenoeg samen met het World Economic Forum in Davos, waar Patriotic Millionaires al ruim een decennium pleiten voor hogere belastingafdracht. Ze willen matiging van (eigen) rijkdom uit vrees voor fundamentele ontwrichting door exorbitant gestegen ongelijkheid. Hun routeplanner bevat geen autoritarisme, maar kapitalisme met een sociaal en groen randje, iets dat mensen en de planeet uiteindelijk te weinig en te laat dient.

De filantropie die in het kielzog van al deze geaccumuleerde rijkdom opduikt om de wereld op tal van terreinen te redden is bovenmatig cynisch. Zo zal Michael Bloomberg met een consortium vrienden de verplichtingen aan het klimaatakkoord van de Verenigde Staten overnemen las ik vorige week. Bloomberg (106 miljard USD) verdient 32,8 miljoen dollar per dag – 12.5 miljard per jaar – met de verhuur van unieke datasystemen waarop de hele financiële wereld draait. Sinds 1981 is hij nagenoeg monopolist in die markt en faciliteert er roofkapitalisme en destructie mee.

Wat ik schets is dat we een vrij uniek moment beleven van hard tegen elkaar schurende aardplaten en de ongelukkige die daar zijn vingers tussen steekt is er al gauw een paar kwijt. Vandaar dat de sector indringend op het hart wordt gedrukt om zich er niet mee te bemoeien, niemand van zich te vervreemden, en zwijgend het werk te doen. Om dankbaar te zijn voor de kunstgrepen van flitshandelaar Defares of van oligarchen, zoals de Van der Vorms in Rotterdam. Kijk, dat is het antwoord op de vraag hoe ‘de financiering van cultuur’ zich verhoudt tot ‘het vrije woord, de democratische gedachte, de individuele expressie, en de afwijkende mening’.

Van kunstdiscipelen wordt dienstbaarheid verwacht.

Nous Faes

is eigenaar van The Sociological Studio for Policy and Research

Recente artikelen