Een gebogen hoofd is niet goed De Samaritaan. Barmhartigheid nu
Wat betekent barmhartigheid in onze van hebzucht en eigen belang doortrokken samenleving? In de tentoonstelling De Sameritaan. Barmhartigheid nu, wordt de vraag gesteld aan een zestal Nederlandse kunstenaars: Maria Barnas & Nathalie Bruys, Cuny Janssen, Jeroen Kooijmans, Klaske Oenema en Julika Rudelius.
Een doodnormale dertiger: baan, huis, vrouw, kind. Op straat zou je hem zo voorbijlopen. Maar hij heeft ‘een tekort’, en als Christen compenseer je dat tekort door goed te doen, zo meent hij. Daarom helpt hij anderen.
De ontboezeming wordt ons voorgelegd in Clementia Pia, de nieuwste film Julika Rudelius, die in het kader van het kunstproject De Samaritaan wordt gepresenteerd in de prachtige gelagkamer van het Corvershof, de thuishaven van de Amsterdamse Protestantse Diaconie, gelegen naast de Hermitage aan de Amstel. Rudelius ondervroeg vijf diakenen voor haar film, die tegelijkertijd poseren voor een portretschilder. De kunstenares speelt de rol van de aanklager die de tegenwoordige weldoeners dwingt tot confessies over hun drijfveren, hun overtuigingen, hun achtergrond.
Naast Rudelius is aan vijf andere kunstenaars gevraagd een interpretatie te geven van het Bijbelse verhaal van de Barmhartige Samaritaan. SKOR en de Diaconie bundelden hun krachten voor een presentatie en een publicatie, met als centrale vraag: wat betekent barmhartigheid in onze hedendaagse samenleving? Een uiterst actueel vraagstuk, zo vindt de Diaconie, die haar bestaansrecht aan het Samaritaanverhaal ontleent.
Socioloog en publicist Herman Vuijsje werd gevraagd een bijdrage te leveren aan het boekje. Hij vindt het eeuwenoude verhaal actueler dan ooit, doelend op onze multiculturele samenleving en globaliserende wereld. In een geseculariseerde en rijke westerse maatschappij heeft barmhartigheid een ‘ingebouwd onbehagen’, schrijft Vuijsje. Met onbaatzuchtigheid heeft het weinig meer te maken. Vrijwilligerswerk geldt als CV boost, goede doelen als business brand. Barmhartigheid is besmet met wederkerigheid. Het is gewoon een markt geworden.
De kunstenaars, met uitzondering van Julika Rudelius, pakken het minder kritisch aan. Jeroen Kooijmans, Cuny Janssen, Klaske Oenema en het gelegenheidsduo Maria Barnas & Nathalie Bruys kozen, precies volgens opdracht, voor verbeelding van het verhaal of de nadrukkelijke moraal. Typisch hedendaags zijn hun interpretaties echter niet. Actuele thema’s als immigratie en illegaliteit worden weliswaar aangekaart in de installatie van Oenema en de foto’s van Janssen, maar zonder scherpe randjes.
Cuny Janssen portretteerde kinderen van gevluchte of illegale families in Nederland. Zij deed dat heel neutraal: de foto’s zijn frontaal genomen in een omgeving die weinig vertelt. Die lieve kinderen zijn gered door dat sprankeltje barmhartigheid dat onze regering nog te bieden heeft, denk je dan, of misschien wachten ze er juist op. Het is een wel heel letterlijke barmhartigheidsbeschouwing, temeer de Diaconie onderdak biedt aan dergelijke families.
Jeroen Kooijmans mijdt de actualiteit compleet. Hij bouwde een deelbaar huis, dat, geplaatst in de verstilde binnentuin van het Corvershof, aandoet als een kerk. De wat sombere film, die in de schuilplaats wordt geprojecteerd, geeft het geheel een zweem van tijdloosheid.
Maria Barnas & Nathalie Bruys namen zeven kunstwerken uit de 16e, 17e en 19e eeuw als uitgangpunt voor het geluidswerk Zeven stemmen, Zeven gebaren. Zij schreven gedichten en muziek bij het Samaritaanverhaal, zoals afgebeeld op de historische schilderijen en prenten daarvan. Het poëtische resultaat, te beluisteren in de statige Regentenkamer, is meeslepend en prikkelend tegelijk, en slaat een mooie brug tussen verleden en heden. Hier wordt het verhaal een duwtje de 21e eeuw in gegeven met vragen als ‘wie is die man, die iedereen wil helpen? waar komt hij vandaan?’
Die man geeft Julika Rudelius dus een gezicht, door vijf diakenen kritisch te bevragen. In De Groene bekende Rudelius onlangs zelf dat ze alleen in die vorm iets met het thema kon. De overige kunstenaars lijken echter te zijn bevangen door het in de diaconie rondwarende barmhartigheidsvirus, en met hen hun publiek, althans dat hopen we dan maar. Want, in de woorden van Maria Barnas, geïnspireerd door de Barmhartige Samaritaan van Rembrandt: ‘een gebogen hoofd is niet goed.’
Saskia van der Kroef