Gracieus falen in Fort Asperen
Curators Bik Van der Pol troosten Fort Asperen met de gedachte dat falen niet alleen voorkomt in de tragische geschiedenis van het fort, maar ook volop aanwezig is in de kunst van nu.
Sinds 1986 is Fort Asperen in het Betuwse Acquoy bijna elke zomer het toneel van een multidisciplinaire kunstmanifestatie, samengesteld door een gastcurator. Dit jaar werd het curatorschap in handen gegeven van het kunstenaarsduo Bik Van der Pol. Zaterdag 11 juni opende hun tentoonstelling Too late, too little, (and how) to fail gracefully, die zij opbouwden rondom het thema ‘indringers en verdedigingslinies’.
Het tweetal werd tot hun thema geïnspireerd door de tragische geschiedenis van het fort, dat werd gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze verdedigingslinie moest vijandelijke legers tegenhouden door onderwaterzetting van brede stroken land, maar bleek met het aanbreken van de Tweede Wereldoorlog geen enkel militair nut te hebben toen de Duitse Luftwaffe haar parachutisten zonder problemen tot ver achter de linie dropte. Is het überhaupt mogelijk om als samenleving ‘indringers’ buiten te houden, vroeg Bik Van der Pol zich af. En is het altijd even wenselijk?
De tentoonstelling opende zaterdagochtend met een happening van de Litouwse kunstenaars Nomeda en Gediminas Urbonas waarin een infiltrant pur sang een centrale rol speelde: de postduif. Tijdens benarde oorlogsomstandigheden vormden duiven vroeger namelijk vaak het enige overgebleven communicatiemiddel. Volgens het duo Urbonas, zet het militaire gebruik van de duif de vredessymboliek die het dier omhuld op losse schroeven. Ze riepen daarom de Eerste internationale postduivenrace voor de Fort Asperen Cup, 2011 in het leven. Met een vertraging van een half uur vanwege de regen, werden er zaterdag minstens honderd postduiven losgelaten. Ze vertrokken al snel met onbekende bestemming uit het zicht.
De happening was een wat slap aftreksel van de bijdrage die het kunstenaarsduo aan de 52e Biënnale van Venetië leverde. Daar bouwden zij een duiventilversie van de Litouwse ambassade in Rome, die tijdens de Sovjetbezetting van Litouwen werd ingenomen door de Sovjet-Unie en tot op de dag van vandaag in gebruik is als Russisch consulaat. Een verder onderdeel van het project was een postduivenrace naar Rome, waarmee de ambassade, die wel wordt gezien als het laatste bezette stuk Litouws grondgebied, werd teruggeëist.
Onder de grote en uiteenlopende groep kunstenaars die Bik Van der Pol in het fort bijeenbrachten, bevinden zich nog meer kunstenaars die activistische strategieën hanteren. Een uitgesproken voorbeeld daarvan is het Amerikaanse duo The Yes Men. In hun film The Yes Men Fix The World (2009) weten ze, door zich voor te doen als woordvoerders van machtige bedrijven, binnen te dringen in tv-programma’s en op internationale congressen. Eenmaal achter de microfoon, beloven ze beterschap voor bestaand beleid of geven ze juist een absurdistische presentatie. Zo presenteerden ze op een bankiersconferentie in Londen de ‘Acceptable Risk Calculator’, waarmee bedrijven kunnen nagaan hoeveel menselijke sterfgevallen er toelaatbaar zijn in hun streven naar maximale winst. Schokkend genoeg werd er volop interesse getoond door het toehorend publiek. De werkwijze van The Yes Men is aanstekelijk: met veel lef en gevoel voor humor leggen ze de hebzucht en hypocrisie van multinationals bloot.
Even vermakelijk, maar meer tongue-in-cheek, is kunstenaar Jeroen Jongeleen, die foto’s en video’s laat zien van subtiele ingrepen die hij pleegde in Museum Boijmans Van Beuningen toen hij daar werkzaam was als tentoonstellingsbouwer. Jongeleen liet stickerkunst achter op de zaalmuren en gaf collega-kunstenaars de mogelijkheid achter de coulissen van het museum hun werk tentoon te stellen, onzichtbaar voor het museumpubliek. Jongeleen toont zijn foto’s en video’s in een klein, houten paviljoen, dat als een nest in het fort is geplaatst: ook in Fort Asperen gedraagt hij zich als indringer.
En dan is er ook nog Pilvi Takala, de kersverse winnaar van de Prix de Rome 2011 Beeldende Kunst. In haar inmiddels welbekende video The Real Snow White (2009) probeert ze verkleed als Sneeuwwitje Disneyland Parijs binnen te gaan. Beveiligers houden haar tegen omdat ze niet de ‘echte’ Sneeuwwitje is, terwijl kinderen haar ondertussen opgewonden om een handtekening komen vragen. Takala legt er in een klap de ongeschreven wetten van het Disney-concern mee bloot.
In de kelder van het fort maakt ten slotte Navid Nuur indruk met een kort, nieuw videowerk dat hij speciaal voor de tentoonstelling maakte. In zijn video worden twee kippen gehypnotiseerd door voor hun kop met krijt een witte streep over het asfalt te trekken. De kippen herkennen de streep als een overvliegende roofvogel en hun instinct laat hen zich dood houden. Het is een eenvoudige hypnosetechniek die wel is gebruikt door mensen die van plan waren een kip te slachten. Hoe handig het ingebouwde verdedigingsmechanisme van de kippen in sommige contexten ook mag zijn, in andere gevallen is het absoluut niet toereikend. Het is daarmee een mooie metafoor voor het tragische lot van Fort Asperen.
Lees meer over falen in de kunst in de Falen Special in Metropolis M nr. 2, 2011
Too late, too little, (and how) to fail gracefully
KunstFort Asperen, Acquoy
11 juni t/m 25 september 2011
Deelnemende kunstenaars: Tarek Atoui, Lara Almarcegui, Marc Bijl, André Cadère, Critical Art Ensemble, Teddy Cruz, Martijn Engelbregt, Tim Etchells en Vlatka Horvat, Harun Farocki, Zachary Formwalt, Freddy Heineken, Runa Islam, Jeroen Jongeleen, Otto Karvonen, Mobile Academy / Hannah Hurtzig, Jasper Niens, Navid Nuur, Cesare Pietroiusti, Åsa Sonjasdotter, Hito Steyerl, Pilvi Takala, Javier Téllez, Nomeda & Gediminas Urbonas, The Yes Men, Artur Zmijewski
Niels van Maanen