Nieuw curatoren-netwerk voor kunst en wetenschap in Berlijn
Sluit zeventien curatoren op in een betonkolos uit de koude oorlog en laat ze een week debatteren over kunst en wetenschap. Dat is ongeveer de opzet van de eerste bijeenkomst van SYNAPSE, een nieuw curatorennetwerk geïnitieerd door Haus der Kulturen der Welt (HKW) in Berlijn, met een bijzondere focus op de speciale relatie tussen wetenschap en kunst.
SYNAPSE voegt zich bij een snelgroeiend aantal curatorenopleidingen en netwerken, zoals die van Independent Curators International (ICI) in New York en de curatorenworkshop van de Berlijn Biënnale, waarin de internationale uitwisseling tussen jonge curatoren centraal staat. Dat deze nieuwe bijeenkomst plaats vindt in een ‘huis voor culturen van de wereld’ past goed in de omslag die de verschillende wereldpodia en -musea sinds de jaren negentig willen maken. Het ‘representeren’ van andere culturen is passé; in plaats daarvan experimenteert HKW met nieuwe vormen van tentoonstellen en culturele uitwisseling.
SYNAPSE’s speciale focus op de relatie tussen kunst en wetenschap lijkt bij uitstek een onderwerp voor internationale uitwisseling. De politieke agenda achter de term ‘artistic research’ in landen die inzetten op een kenniseconomie wordt al enkele jaren bediscussieerd op internationale symposia en congressen, bijvoorbeeld op het symposium The Artist as Researcher in Den Haag in 2010.
Tijdens de SYNAPSE bijeenkomst is daar onder de verschillende curatoren niet veel van te merken. De dialoog tussen kunst en wetenschap wordt vooral gezien als een kans voor vruchtbare wederzijdse uitwisseling en ‘productief onbegrip’. In de presentaties van kunstenaars als Christoph Keller, Brandon Labelle en Pia Lindman wordt kunst een spiegel voor de wetenschap, die laat zien hoe ook zij gebaseerd is op geloof, rituelen, mislukkingen en creatief experiment. Mooiste voorbeeld hiervan is Keller’s remake van een ‘cloudbuster’, een apparaat om wolken weg te schieten met kosmische energie, uitgevonden door de psycholoog Wilhelm Reich in de jaren ’50. Tijdens SYNAPSE krijgt kunst veelvuldig een rol toebedeeld als waakhond voor een zelfingenomen wetenschappelijke wereld en als motor voor nieuw, innovatief onderzoek. Kunstenaars kunnen beste vrienden worden met wetenschapshistorici, -filosofen en -sociologen.
Hoe de ‘harde’ natuurwetenschappen bijdragen aan een productieve uitwisseling met de kunst werd tijdens SYNAPSE 2011 niet helemaal duidelijk. Eminent neurowetenschapper Ernst Pöppel liet de deelnemende curatoren aan de hand van een aantal experimenten zien hoe we kleur ‘construeren’ in onze hersens. Volgens Pöppel zagen kunstenaars als Picasso en Pollock al veel eerder dan wetenschappers hoe bijzonder en beïnvloedbaar ons waarnemingsvermogen is. Inmiddels kunnen we door de neurowetenschap steeds beter begrijpen waarom sommige visuele beelden meer impact hebben dan andere. Voor historici blijft dat echter een magere uitleg voor de faam van een Guernica of drip-painting. De scepsis naar het onderzoek van de ander is volgens kunsthistorica Charlotte Klonk illustratief voor de relatie tussen wetenschappers en kunstenaars. Ze roept curatoren op om van die scepsis gebruik te maken en zelf creatief onderzoek te doen met kleur, vorm, geluid en licht. ‘Curatoren moeten ophouden met het experiment aan anderen over te laten.’
Terwijl uitwisseling ooit bij uitstek een manier was om politiek te bedrijven – het gebouw van HKW werd in de jaren vijftig geschonken door de Amerikanen als internationale congreshal voor West-Berlijn – lijkt ‘uitwisseling’ tijdens SYNAPSE ontdaan van politiek dialoog. Of curatoren nu uit Vietnam, Canada of Brazilië komen, iedereen kent Berlijn en voelt er zich als een vis in het water. Iedereen spreekt de taal van de hedendaagse kunst. Wel is het voor curatoren van ver moeilijk zich lokaal te verhouden tot wat er gebeurt in de internationale kunstwereld. Wat doe je als curator in Beijing zonder Facebook of als curator in Ho Chi Minh City zonder (ongecensureerde) boeken?
Dat er wel degelijk veel politiek wordt bedreven in het Berlijnse kunstlandschap blijkt uit de gesprekken met HKW-directeur Bernd Scherer en curator Valerie Smith, die schetsen hoe iedere Berlijnse kunstinstelling met internationale blik sterk rekening moet houden met de ‘provinciaalse’ lokale achterban. Berlijners worden woedend als er voorbij wordt gegaan aan de expertise van kunstenaars en curatoren gevestigd in eigen stad. Zo getuigt ook de grote weerstand tegen de blockbustertentoonstelling Based in Berlin deze zomer. Deze werd gezien als grandioze geldverspilling zonder visie vanuit het veld; de Berlijners schreven een boze open brief naar de burgemeester. Artur ?mijewski, curator van de Berlijn Biënnale in 2012 weet zich gewaarschuwd: hij publiceerde alvast de biënnalekrant P/ACT waarin hij 49 Berlijners vroeg naar hun mening over de staat van de kunst in Berlijn. Dit is misschien wel de belangrijkste les voor de SYNAPSE-curatoren deze week: behendig manoeuvreren tussen lokale en internationale belangen.
SYNAPSE vond plaats binnen het framework van Meridian | Urban. Curatorial Projects on Health in Haus der Kulturen der Welt.
Flora Lysen