Knagende herinneringen
Imagined Places in Het Tropenmuseum toont de melancholie van een wereld die op drift is geraakt.
Rondwandelend door het Tropenmuseum in Amsterdam word je als bezoeker langs objecten en kunstwerken van verschillende werelddelen en culturen geleid. Het oorspronkelijke koloniale museum toont de negentiende-eeuwse vaste opstelling als geografisch begrensde culturele gebieden. Aan de hand van vijf hedendaagse kunstenaars wordt in de tentoonstelling Imagined Places in het Tropenmuseum de vraag onderzocht of de culturele identiteit wel aan een geografische plaats gebonden is.
Imagined Places is de laatste in een reeks van vier experimentele hedendaagse kunsttentoonstellingen in het Tropenmuseum, waarvan de laatste twee zijn samengesteld door conservator hedendaagse kunst Anke Bangma. Bangma wil de aandacht vestigen op thema’s die geografische en culturele grenzen overstijgen en afstand nemen van begrippen als westerse en niet-westerse kunst. In de toekomst wil Bangma actief met kunstenaars samenwerken bij ‘kunstwerken in opdracht’ die reflecteren op de koloniale geschiedenis van het museum. Een voorbeeld daarvan is het documentaire fotografieproject over Indonesië van Anouk Steketee en Arnold van Bruggen in samenwerking met Dutch Doc Award dat in mei in het museum te zien zal zijn.
Het werk van de vijf kunstenaars van Imagined Places wordt in twee aparte ruimtes in het museum getoond: de Parkzaal en de Groepsruimte. Deze ruimtes worden normaalgesproken niet gebruikt voor tentoonstellingen en zijn jammer genoeg van elkaar gescheiden via een verdieping. Vooral de video-installaties van Zineb Sedira, Bouchra Khalili en Claudia Cristovão maken veel indruk.
De drie video-installaties tonen dat iemands identiteit zich niet altijd verhoudt tot de plaats waar hij of zij zich bevindt. In Fata Morgana (2006) laat Claudia Cristovão (Luanda, 1973) vijf mensen uit Portugal hun geboorteland Angola beschrijven zonder ooit in Afrika te zijn teruggeweest. Ze schetsen via overgebleven herinneringen en nostalgische projecties een onrealistisch romantisch beeld van Afrika, waar ze een sterkere band mee hebben dan met Portugal.
Middlesea (2009) van Zineb Sedira (Parijs, 1963) verbeeldt op subtiele en poëtische wijze migratie via beelden van een dwalende man op een verlaten schip naar of van Algerije. Door de vertraagde beelden en het in- en uitzoomen lijken het beelden uit een droom of uit een herinnering te komen.
Het meest indrukwekkende werk is The Mapping Journey (2008-2011) van Bouchra Khalili (Casablanca, 1975). In deze video-installatie vroeg Khalili acht illegale migranten om op een wereldkaart de feitelijke routes aan te geven die ze tot nu toe afgelegd hebben. Van de migranten zijn slechts en hun handen in beeld en hun stemmen te horen, die emotieloos op de kaart de grote afstanden van hun omzwervingen markeren. Khalili geeft in haar werk geen waardeoordelen, maar toont op objectieve wijze de persoonlijke alternatieve kaarten van de migranten die zigzag over onze geografische grenzen gaan.
Naast deze drie indrukwekkende video-installaties zijn er ook nog twee foto’s te zien. De keuze voor Adrian Paci (shkoder, 1969) met het werk Centro di Permanenza Temporanea (2009) is nog wel begrijpelijk. Op de foto is te zien dat een grote groep mensen zich verdringen op een vliegtuigtrap, terwijl van een vliegtuig elk spoor ontbreekt. De titel van het werk is ontleend aan de Italiaanse benaming voor uitzetcentra voor vreemdelingen. Het werk lijkt te suggereren dat migratie niet voor iedereen is weggelegd. Dat wordt vooral duidelijk na het zien van de videoversie van het werk die te zien is op de website van het Tropenmuseum.
Het laatste werk Flughafen (2005) van Ho-Yeol Ryu (Seoul, 1971) is een compositiefoto van verschillende over elkaar heen gefotoshopte vliegtuigen op een Duits vliegveld. Flughafen past niet helemaal in het thema van identiteit en migratie en het mist het duidelijke politieke engagement dat wel aanwezig is bij de andere werken. Het is jammer dat het Tropenmuseum geen goede ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen heeft en de foto’s hadden wat mij betreft niet gehoeven. Toch is de Imagined Places alleen al om Khalili’s The Mapping Journey zeker een bezoekje waard.
Imagined Places
Met Adrian Paci, Zineb Sedira, Bouchra Khalili, Claudia Cristovão en Ho-Yeol Ryu
Het Tropenmuseum Amsterdam
Tot en met 14 april 2013, Parkzaal en Groepsruimte
Julia Geerlings