Artistieke Vrijstaat Twente – Twente Biënnale
Een groot eerbetoon aan ‘vrijheidsstrijder’ Jan Cremer zet de toon in de Twente Biënnale in Enschede. Er wordt geschreeuwd, getierd, gescholden en heel veel gelachen. Een gesprek met curator Kees de Groot.
Het is alweer de tweede editie van de Twente Biënnale. Wie heeft haar opgericht en waarom?
‘Twente Biënnale is opgericht naar aanleiding van de herontwikkeling van drie hectare industrieel erfgoed vlakbij het centrum van Hengelo. In 2007 hebben we met het kunstenaarsinitiatief PLANETART op verzoek van de provincie Overijssel en de gemeente Hengelo een visie en projectvoorstellen ingebracht om een bijdrage te leveren aan de creatieve economie. Een van deze projecten was de Twente Biënnale, met een pilot in 2009 en de eerste officiële editie in 2011. Intussen was er op de betreffende locatie de nodige bedrijvigheid ontstaan en besloten we de biënnale te verplaatsen naar de wederopbouw- en cultuurwijk Roombeek in Enschede. Hier heeft het evenement de kans om verder te groeien, in een bijzondere omgeving met diverse interessante culturele instellingen, en in een stad met ambitie. Het totale budget is onduidelijk; op dit moment lopen nog diverse aanvragen bij de fondsen. Sponsoring en entreeprijzen voor de kunst zijn in Twente “groeigevallen”, vergeleken met de Randstad, maar het komt eraan…’
Wat is het idee achter de biënnale?
‘Twente is een met groen doorsneden stedelijk gebied met ruim 600.000 inwoners. De aanwezigheid en betekenis van hedendaagse kunst is relatief beperkt. Wel kent het onderwijsinstellingen als de gerenommeerde AKI (ArtEZ), de Saxion Hogeschool met de opleidingen Kunst en Techniek en Game Creation & Producing, en de Universiteit Twente met de booming opleiding Creative Technology. Jaarlijks vertrekken veel getalenteerde afgestudeerden naar elders. Twente Biënnale wil met een mix van internationale topkunst en Oost-Nederlands talent een stimulerende impuls afgeven, maar ook het draagvlak versterken voor behoud van regionaal talent. Hiertoe werkt het samen met toonaangevende instellingen uit de kunst en het onderwijs, en biedt het een platform voor jong talent uit de regio.’
Wie is de curator van deze editie?
‘Als creatief directeur ben ik eindverantwoordelijk voor het artistiek-inhoudelijke programma en curator van de thematentoonstelling op de hoofdlocatie (Rijksmuseum Twenthe), in de openbare ruimte en bij een aantal andere locaties. Een en ander gaat in hechte samenspraak met mededirecteur Viola van Alphen, beeldend kunstenaar Frank Morssinkhof en het team van PLANETART. Daarnaast is er een netwerk van kunstenaars en organisaties dat zorgt voor voortdurend overleg en advies, onder wie Arno Coenens Metalheart en Lebowski Publishers, en Wilja Jurg van TETEM Kunstruimte. Mogelijk betrekken we er een volgende keer meerdere gastcuratoren bij, zoals WORM, MAMA, NASA en NP3.’
Hoe zou je jouw interesse in kunst omschrijven?
‘Begin jaren tachtig studeerde ik af als videokunstenaar onder René Coelho, de oprichter van Montevideo en NIMk. Ik presenteerde mijn eindexamen in Aorta, het destijds als kunstenaarsinitiatief gekraakte NRC-gebouw achter de Dam, rond kunstenaars als Peter Giele, Aldert Mantje en Rob Scholte. Het belang van de nieuwe media voor de kunst begon toen al duidelijk te worden, met betaalbare en direct reproducerende portable videosets, die aan de schilderkunst de dimensies tijd, beweging, geluid, registratie en elektronische beeldmanipulatie toevoegden. Sinds begin jaren negentig de revolutie van de digitale cultuur is losgebarsten, groeit de maatschappelijke impact van de technologie exponentieel – een ontwikkeling die zich in onze populaire cultuur bij uitstek in krachtige beelden laat vangen, maar ook vraagt om kritisch engagement. Het noopt tot beeldende kunst die aanzet tot reflectie en debat, met aandacht voor het belang van countercultures, zoals Indymedia, Anonymous, FEMEN, Wikileaks et cetera. Met Twente Biënnale bieden we een programma van goeddeels toegankelijke kunst voor een breed publiek. Enerzijds zijn er gelaagde en verdiepende werken, bijvoorbeeld van Ahmet Ögüt of Gert Jan Kocken, anderzijds directe esthetische ervaringskunst voor jong en oud, zoals bijvoorbeeld de hallucinerende inflatables van de Britse Architects of Air.’
Europa is het aandachtsveld van dit jaar. Waarom?
‘Twente Biënnale wil kunstenaars en het brede publiek betrekken bij de maatschappelijke actualiteit, zowel nationaal als internationaal. Sinds 9/11 en de opkomst van het populisme in Europa zien we een verschuiving in het politieke landschap, waarbij de toekomst steeds minder zekerheid biedt. Met de economische crisis sinds 2008 is die onzekerheid toegenomen, wat leidt tot een verharding ten opzichte van anderen en andersdenkenden. Parallelle scenario’s met de jaren dertig doemen op. In Zuid-Europa worden grenzen steeds strenger beveiligd met EU-militairen, landen met enorme schulden en hoge werkeloosheid dreigen om te vallen, in Oost-Europa gedijt corruptie, machtsmisbruik en groeit de intimidatie van pers en minderheden. De Nederlandse burger maakt zich vooraleerst zorgen om de eigen, individuele teruglopende welvaart. De positie van de kunst staat meer dan ooit ter discussie, mede door deze ontwikkelingen, en is het niet juist aan de kunst om te ageren en te reageren? Daarnaast dienen zich vergelijkingen aan met andere continenten, waar ook nu veel maatschappelijke en culturele beweging plaatsvindt… Voldoende redenen dus om het thema Europa te kiezen.’
Hoe wordt dat vertaald?
‘De hoofdlocatie is het Rijksmuseum Twenthe. Daar vindt in acht zalen een expositie plaats met bestaand en nieuw werk dat ingaat op de geschiedenis, de nabije toekomst en de actualiteit van Europa. Er zijn debatten en lezingenprogramma’s met bijvoorbeeld Jos de Mul (‘De tragiek van Europa’) en Pieter Steinz (‘DNA Europa’) over de Europese identiteit. En er zijn dagelijks artists talks en filmprogramma’s, ook midden in de stad op de Oude Markt, met publieksfilms als In This World en Iron Sky. In Roombeek zijn exposities van jong talent en kunstenaarsinitiatieven rondom de thematiek, maar ook in de openbare ruimte met diverse installaties en objecten. Een aantal kunstenaars, zoals Teun Castelein, Miktor en Molf, en Felix en Mumford, is uitgenodigd om te werken aan een artistieke vrijstaat, een met bouwhekken afgezet terrein tussen de luxe villa’s aan de Museumlaan, als verwijzing naar Fort Europa. Een subthema is “Metalheart”, het project over Deathmetal en de Aesthetics of Evil. Dit programma werd in 2009 gelanceerd door PLANETART en kunstenaar Arno Coenen, en is eerder gepresenteerd op de Kunstvlaai en bij Twente Biënnale 2011. Nu wordt een relatie gelegd met de streekcultuur uit Twente, in museum TwentseWelle, en het optreden van de hardste oer-blackmetal band Slayer.’
Is er veel kunst speciaal voor de gelegenheid gemaakt?
‘Een aantal werken en interventies in het Rijksmuseum Twenthe is nieuw. Een selectie kunstenaars en kunstenaarsinitiatieven uit Oost-Nederland zijn uitgenodigd om thematisch werk te ontwikkelen. Hiertoe is in januari een informatiebijeenkomst gehouden in Roombeek. Daarnaast vinden speciale ingrepen plaats in de openbare ruimte, zoals de vrijstaat die ik eerder noemde.’
Twente Biënnale 2013: Identifying Europe
Verschillende locaties in de wijk Roombeek, Enschede
23 mei t/m 9 juni
www.twentebiennale.nl
Deelnemende kunstenaars o.a. Atelier Van Lieshout, Marc Bijl, David Cerny, Paul McCarthy, Felix en Mumford, Rob Hornstra, JR, Gert Jan Kocken, Jonathan Meese, Miktor en Molf, Ahmet Ögüt, Refunc, Boris Tellegen, Sander Veenhof, Henk Wildschut en vele anderen.
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M