Playground Festival & Mary Reid Kelley in Museum M in Leuven
Playground, het performancefestival dat zich elk najaar in Leuven voltrekt, haakt in op de trend waarbij het publiek direct door kunstenaars wordt aangesproken tijdens hun bezoek.
De belangrijkste Leuvense kunsttempels werken wel vaker samen, maar slaan ook jaarlijks de handen in elkaar voor het kunstenfestival Playground. STUK – Huis voor Dans, Beeld en Geluid heeft (naar goede gewoonte) een uitgebreid performance-aanbod klaar. In Museum M loopt – naast de andere alom geprezen tentoonstellingen Op zoek naar Utopia en Yto Barrada – de eerste Belgische solopresentatie van Amerikaanse kunstenares Mary Reid Kelley. Daarnaast worden meerdere films vertoond, en biedt het museum een programma met een aantal performances.
Opvallend, maar wellicht niet toevallig, is dat vele voorstellingen in het museum ook de museale traditie, de canon of de kunstgeschiedenis lijken te behandelen en te bevragen. Zo maakt de inventieve geluidsinstallatie van Alex Reynolds de kijker bewust van haar eigen rol bij het bezoeken van een museum. In een hoofdtelefoon krijg je instructies van een regisseur, die je op deze manier door drie zalen van Museum M leidt. Tussen deze instructies door is het verhaal van Elma te horen, een vaag maar dramatisch aandoend relaas. De vrouw lijkt te slaapwandelen, en ook als kijker heb ik al snel het gevoel dat ik controle verlies wanneer de mannelijke regiestem mijn blik en richting leidt. Het geluid van voetstappen in de hoofdtelefoon maakt me haast paranoïde, maar ik ben me nog nooit zo bewust geweest van de manier waarop ik naar kunstwerken in een museum kijk, noch van de blik die de schilderijen op mij richten.
Ook de Italiaan Alex Cecchetti (zie foto boven dit artikel) heeft een alternatieve rondleiding door het museum in petto. In een performance van anderhalf uur neemt hij een groep van veertig deelnemers mee door alle zalen, maar gaat opvallend genoeg nooit in dialoog met de kunstwerken. Het publiek wordt er daarentegen genoeg bij betrokken. Cecchetti’s verhaal begint met een moord. Niemand weet wie het lijk is of hoe hij overleden is. Deze anekdote is slechts de aanzet tot een melodramatische mijmering over het universum, leven en dood. In bewoordingen en met veel gesticulatie, probeert Cecchetti, bijgestaan door twee operazangers (een sopraan en een tenor die af en toe invallen), een kritiek te formuleren op de hedendaagse samenleving. De kern van zijn boodschap is deze: ‘I want you all to know that I died, because otherwise, how will you know that I have lived?’
Op sociale media proberen we steeds wanhopig ons eigen leven te bevestigen met de meest banale getuigenissen (Cecchetti vermeldt kort de typische ‘Snapchats’ in verband met stoelgang: haast primitief, maar ook het beste bewijs dat je leeft en in goede gezondheid verkeert). Volgens de kunstenaar is deze terugkeer naar het banale niet de juiste manier om het leven te vieren. Om dat te counteren neemt hij het publiek mee in een gek rollenspel, waarin op het einde iedereen metaforisch sterft. In een tragikomisch gebeuren, dat veel te lang duurt en waarin de geloofwaardigheid van de kunstenaar regelmatig wankelt door zijn eigen chaotische gedrag, is de enige conclusie dat we het leven moeten vieren en de kleinste momenten de waardevolste zijn. Een zeer valide boodschap, maar misschien is Cecchetti’s goedbedoelde theatraliteit niet de juiste manier om die over te brengen.
De wereld van Mary
Het oeuvre van Mary Reid Kelley vormt het kloppende hart van deze Playgroundeditie. De Amerikaanse kunstenaar schiep samen met haar echtgenoot Patrick Kelley een eigen verbeeldingswereld, waarin ze dichtkunst, performance, video aan elkaar rijgen met vaardigheid, humor en een sterk feministische insteek.
In Museum M zijn twee grote schermen opgesteld. Op het ene is The Syphilis of Sisyphus te zien, een intrigerende ‘Tim Burton-achtige’ horrorkomedie die zich afspeelt in het vroeg-negentiende-eeuwse Frankrijk. Op het andere scherm rollen een voor een de drie films uit de Minotaurustrilogie voorbij. Kelley analyseert de Griekse mythencyclus rond de Minotaurus vanuit hedendaagse en feministische hoek. Haar kennis van de originele overlevering is groot, maar nog niet half zo bijzonder als haar eigen inventiviteit bij het herschrijven van de mythe op rijm. Haar teksten zijn volgestouwd met woordspelingen, haar decors en kostuums zijn handgemaakt en komisch, haar make-up expressief en donker. Kelley creëert een fantasiewereld waarin ze historische gegevens aanspreekt om een sterke kritiek op vandaag te formuleren. Want is de mythe van de Minotaurus niet exemplarisch voor genderrollen, mannelijke dominantie en machtsgeilheid in onze samenleving?
De tentoonstelling wordt aangevuld met een reeks tekeningen, drie filmstills, een muurschildering en drie maskers uit Priapus’ Agonistes. In deze props komt Kelleys vakmanschap (gezien haar feministische engagement is de term ‘vakvrouwschap’ juister) duidelijk naar voor. De maskers zijn kunstwerkjes op zich. Haar overtuiging vervult de nauwkeurigheid waarmee deze zijn vormgegeven. Elk detail van haar verhaal is opgeladen met betekenis. De muurschildering refereert aan de volgekrabbelde muren van het Minotauruslabyrint. De muur en de maskers brengen Kelleys fantasiewereld akelig dichtbij en zijn daarom een erg relevante aanvulling op de eigenlijke films.
Als bekroning op het festival, en zeker op de tentoonstelling, geldt Kelleys live-performance in STUK. Ze brengt er haar nieuwste werk This Is Offal (aanvankelijk een performance, later ook in videovorm gegoten en met internationale lof overladen). Het horroraspect van haar oeuvre zegeviert in deze voorstelling, waarin we een lijkschouwing bijwonen van een jongedame die zelfmoord pleegde. De patholoog speelt een bijrol, maar het lijk zelf en vooral haar organen mijmeren en discussiëren uitgebreid over de redenen en de implicaties van haar daad. This Is Offal (bemerk dat dit klinkt als ‘This is awful’) heeft wat minder historische en literaire referenties dan haar andere werken, maar is met ledematen en organen die spreken, een lijkschouwer die lijkt op het monster van Frankenstein en inventieve woordspelingen een culminatie van Mary Reid Kelleys stijl.
Afspraak op de speelplaats
Bovenal is de tiende editie van het Playground festival gekenmerkt door speelsheid. Vaak spelenderwijs worden ernstige, vaak zwaarwichtige en zelfs maatschappijkritische thema’s behandeld. Het is opvallend hoe de meeste geselecteerde kunstenaars in de uitwerking van thema’s als genderongelijkheid, zelfmoord en de psychologische effecten van sociale media net humor en luchtigheid opzoeken. Een verstandige zet, want humor is wellicht de beste manier om ernstige boodschappen te laten doordringen. Hoewel sommige kunstenaars hier beter in slagen dan andere, past de algemeen voelbare speelsheid natuurlijk bij het concept van een festival met de naam ‘playground’.
Af en toe lijkt Museum M zelfs écht in een speelplaats omgetoverd, bijvoorbeeld tijdens het haast manische rollenspel van Alex Cecchetti, maar ook bij de bescheiden interventie van Romain Gandolphe. Deze jonge Fransman maakt deel uit van de selectie debuterende kunstenaars van Playground Platform. Voor de verjaardagseditie nodigde het festival verschillende kunststudenten uit binnen- en buiteland uit om een project in te dienen op maat van Playground. Gandolphe neemt gedurende de openingsuren van het museum plaats in de tentoonstelling van Yto Barrada, waar hij bezoekers aanspreekt met de vraag ‘Wat is een geheim volgens u?’. Een merkwaardig diepzinnige vraag. Een geheim is immers informatie die je met niemand deelt. Anderzijds kan het slechts een geheim zijn wanneer je het deelt – hoe weet je anders dat het verschilt van de andere gedachten in je hoofd? Gandolphe speelt een variant van het fluisterspel: aan elke bezoeker vraagt hij één geheim, die hij vervolgens doorvertelt aan de volgende persoon die hij aanspreekt. Eens het geheim uitgesproken is, gaat het niet om die informatie. Er ontstaat een onzichtbare maar tijdelijk zinderende band met een onbekende, die nu mijn geheim met zich meedraagt.
Playground gaat spelenderwijs in op grote thema’s, maar keert tegelijk de blik van de bezoeker ook naar binnen. Vooral in Museum M is dat het geval. Dankzij de performances ben ik mij meer dan ooit bewust van mijn rol als bezoeker van een tentoonstelling. De goed gekozen kunstenaars – van wie de meesten professionaliteit, vakmanschap en een no-nonsense houding lijken te verdedigen – brengen interventies in een diversiteit aan media en doen de kijker stilstaan bij de eigen houding: als museumbezoeker en in het leven.
Playground Festival, Leuven, diverse locaties, 17.11 t/m 20.11.2016
Mary Reid Kelley, Museum M, Leuven, 30.09.2016 t/m 08.01.2017
Tamara Beheydt
schrijft over kunst, o.a. voor Glean