The New Human
The New Human is een tentoonstellingsproject bestaande uit film en video waarin in twee hoofdstukken het huidige mens-zijn binnen de steeds sneller veranderende wereld wordt onderzocht. Het eerste deel, You and I in Global Wonderland, was gericht op globalisering en migratie en was te zien in Moderna Museet Malmö in 2015. Het tweede deel, Knock, Knock, Is Anyone Home?, ging over de steeds snellere technologische veranderingen en werd in hetzelfde museum gepresenteerd in de eerste helft van 2016. Beide delen zijn samen met nieuw werk tot maart 2017 te zien in het Moderna Museet Stockholm in wisselende opstellingen. De tentoonstelling belooft inzicht te geven in de nieuwe geopolitieke en technologische situaties en oplossingen te bieden voor de toekomst.
En dat is hard nodig, zoals we hebben kunnen zien aan de uitslag van het Brexit-referendum en de Amerikaanse presidentsverkiezingen van afgelopen jaar. Men weet de huidige situatie, met de grootste vluchtelingenstromen sinds de Tweede Wereldoorlog, de digitalisering van het dagelijks leven, klimaatverandering en de voortdurende financiële crisis, niet meer het hoofd te bieden. We zijn de weg kwijt. We staan volgens curator Joa Ljungberg op een dunne scheidslijn tussen enerzijds een enorme mondiale rampsituatie met ongekende gevolgen en anderzijds de vorming van een compleet nieuwe, misschien wel posthuman wereld. The New Human wil ons dat laatste doen hopen.
De tentoonstelling begint met een vaststelling van de huidige staat van de wereld. Het werk Refugees on Their Way to Western Europe (2015-2016) van Tomáš Rafa toont op tien schermen video’s en videostills van de vluchtelingencrisis aan de grenzen van Oost-Europa. We zien de verschrikkingen die de vluchtelingen te voorduren krijgen; mensen die flauwvallen, kinderen die worden verdrukt tegen het prikkeldraad, overvolle tentenkampen. Beelden die we maar al te goed kennen van tv, maar die zo door hun opeenvolging en grote aantal de diep trieste werkelijkheid goed laten binnenkomen.
In de volgende zaal zien we wat er gebeurt als een niet-blanke West-Europa heeft bereikt. Delay (2014) van Santiago Mostyn toont de Afro-Amerikaanse kunstenaar al dansend door de straten van Stockholm, zijn woonplaats. Hij zoekt contact met de blanke, mannelijke voorbijgangers die verbaasd achterblijven na de ontmoeting. De video is een reactie op de behandeling die Mostyn vaak krijgt in Zweden; sommigen maken de Hitlergroet, anderen vragen hoe lang hij in Zweden blijft, aannemend dat hij weer weg zal gaan. Delay toont op een luchtige, bijna grappige manier het feit dat mensen met een niet-blank uiterlijk niet worden geacht hun ‘thuis’ te maken van het Westen.
De maatschappelijke reactie op deze onhoudbare situatie vinden we in de video-installatie Xanadu (2006) van Robert Boyd. De installatie met discobal en euforische discomuziek toont op meerdere muren verschrikkelijke beelden van menselijke wreedheid. Het werk is opgebouwd uit honderden archiefbeelden, waarin onder andere politiek extremisme, religieus fanatisme en militarisme langskomen. Het is het indrukwekkendste werk uit The New Human en stemt het minst gerust over de huidige staat van zijn.
De andere kant van de tentoonstelling geeft praktische oplossingen voor bepaalde hedendaagse problemen. Zo geeft Hito Steyerl in het bekende How Not to Be Seen: A Fucking Didactic Educational.MOV File (2014) uitleg over hoe je jezelf onzichtbaar kan maken in de gedigitaliseerde wereld waarin op elke straathoek camera’s hangen. SUPERFLEX toont in The Financial Crisis (Sessions I-IV) uit 2009 een hypnosesessie waarin men de financiële crisis op mentaal en fysiek niveau kan beleven. De laatste fase van de hypnose geeft je de mogelijkheid om jezelf te ontworstelen aan het kapitalistische systeem.
De werken van Daria Martin en Kerstin Hamilton gaan in de laatste zalen nog een stapje verder. In Soft Materials (2004) van Martin reageren twee professionele dansers op robots in een Zwitsers AI-lab. De robots zijn niet voorgeprogrammeerd maar leren door te doen, net als mensen. Wetenschappers proberen via deze robots de menselijke gedragingen beter te begrijpen. Een oplossing voor de menselijke problemen zou via robots gevonden kunnen worden. Hamilton toont ons in Zero Point Energy (2016) ook een choreografie van wetenschappers en machines in een cleanroom waar nanowetenschap wordt uitgevoerd. Nanotechnologie presenteert een visie op de mens doordrongen van technologische constructies; de mens als uitvinder van technologie en voortgebracht door technologie. Misschien ligt de toekomst van de mens wel in cyborgs en hybriden.
Hoewel de geboden praktische oplossingen en geschetste mogelijke werelden interessant zijn, lijken ze zich vooral te richten op respectievelijk erg specifieke situaties en technologische utopieën zonder besef van de keerzijden daarvan. De werken die je echt bijblijven zijn de video’s die juist de huidige mens tonen, met al zijn verschrikkelijk lelijke kanten. Ze tonen dat het twijfelachtig is dat de nieuwe mens ooit zal worden geboren. Hoe hopeloos die conclusie ook is.
The New Human, Moderna Museet, Stockholm, 21.05.2016 t/m 05.03.2017
Met werk van Adel Abdessemed, Ed Atkins, Robert Boyd, Esra Ersen, Harun Farocki, Kerstin Hamilton, Daria Martin, Santiago Mostyn, Ursula Mayer, Adrian Paci, Tomáš Rafa, Frances Stark, Hito Steyerl, SUPERFLEX en Ryan Trecartin
Loes van Beuningen
is kunsthistoricus