metropolis m

Cao Fei, ‘La town, Center plaza’ (film still from ‘La town’), (2014).

Wat betekent het om burger te zijn? Kan je je burgerschap kiezen en hoe verkrijg je het dan? Moeten we in deze tijd van globalisering en vluchtelingencrisis het burgerschap herdefiniëren? En kan kunst een rol spelen in onze perceptie of herdefiniëring van het burgerschap? Het zijn slechts enkele vragen die aan de basis van de eerste tentoonstelling van het vernieuwde Extra City liggen.

Extra Citizen is een groepstentoonstelling, gecureerd door tweederde van het nieuwe artistieke team van Extra City: Iliana Fokianaki en Antonia Alampi. Michiel Vandevelde neemt het uitgebreide publieksprogramma voor zijn rekening. De eerste presentatie zet alvast de toon voor het driejarige programma, de periode waarvoor dit artistieke team is aangenomen.

Burgerschap in de breedste betekenis is een ‘hot topic’, niet alleen in de kunst, maar ook in het publieke debat. Het Belgische gemeenschapsonderwijs heeft al langer het idee om burgerschap in te voeren als vak in de middelbare school, en sinds kort zijn daar ook concrete plannen voor. Een dergelijk vak moet jongeren meenemen in een democratisch verhaal en laten opgroeien tot actieve burgers. Het artistieke team van Extra City neemt burgerschap als leidraad voor de komende drie jaar. Het thema is echter meer dan ooit veranderlijk, en zal dan ook zowel de nodige relevantie, als uitdagingen bieden.

Impressie 'Extra Citizen', foto door Mark Rietveld. 

Stedelijke burgers

De wereld is in beweging en globalisering is een feit. De migrantenstromen worden groter en via het internet is alles en iedereen onophoudelijk bereikbaar en met elkaar verbonden. Je ergens thuis voelen, is niet meer noodzakelijk gebonden aan een plaats, en al helemaal niet langer aan een plaats van oorsprong. Grenzen worden in twijfel getrokken, terwijl steden uitgroeien tot metropolen: dynamische ontmoetingsplekken, vertrek- en eindpunten, ruimtes voor uitwisseling.

De stad is een reflectie van de globale samenleving op kleinere en daarom werkbaardere schaal. Extra City wil daarom een sterke band aangaan met Antwerpen, de stad rondom de kunsthal en verkennen wat het er kan bijdragen aan de multiculturele en multinationale samenleving. Wie zijn de burgers van Antwerpen en wie voelt zich hier thuis? Wat maakt de hedendaagse – steeds veranderende – stad?

Burgerschap is een uiterst fluïde concept, op juridisch, humaan en filosofisch niveau. Ahmet Ögüt biedt met zijn installatie Centre for Urban Citizens de bezoeker de kans om zich met de historische en contemporaine diversiteit van het concept bekend te maken. Het centrum is niet alleen een plek waar je een aantal interessante essays of boeken kan lezen, maar vooral waar je je kan opladen met de energetische diversiteit die er samengebald wordt. Je krijgt er ook een beeld van ‘de Ander’. Niet alleen door je in een bijna claustrofobische, onstabiele ruimte te begeven met vreemden, maar ook door het kijkgaatje, waar je beseft dat je slechts een deel van mensen ziet.

Ahmet Ögüt, ’Centre for Urban Citizens’, (2017-ongoing), Kunsthal Extra City, foto door Mark Rietveld. 

Het Centre for Urban Citizens is gemaakt in opdracht van Extra City en blijft er de komende drie jaar in de hal staan, waar het aangevuld wordt met nieuwe essays, boeken, video’s, en nieuwe beschouwingen door bezoekers. De houten kamer heeft een schuin aflopende vloer en schuine muren, waardoor het aan de buitenkant groter lijkt dan het is, en aan de binnenkant kleiner. De optische illusie van de constructie ondersteunt enerzijds de gedachte dat een normatieve definitie van burgerschap een illusie is. Anderzijds brengt het de bezoeker letterlijk uit evenwicht. Het tart de fysieke en daardoor ook de conceptuele zekerheid van de bezoeker, die Ögüt bovenal als denker beschouwt.

Antonis Pittas ging een heel rechtstreekse dialoog met de gemeenschap aan. Hij verzamelde deurklinken van huizen uit de buurt, veelal typisch Vlaamse deurklinken uit de jaren vijftig tot zeventig. In ruil kregen de bewoners – die vaak geen persoonlijke, maar louter een praktische band met hun deurklink hebben – een bronzen hand, vervaardigd door Pittas. Hij ontwikkelde verscheidene handen, die een typisch ‘urban’ gebaar maken. De oude klinken krijgen een plaats in de tentoonstelling, terwijl er nu in de straten rond Extra City een heleboel bronzen handen te zien zijn. De handgebaren die Pittas’ deurklinken maken zijn voor veel mensen in de buurt herkenbaar en worden vaak gebruikt als groet tussen mensen die zichzelf tot dezelfde subcultuur rekenen. Ze zijn ook een mooie verwijzing naar Antwerpen zelf, dat volgens een legende haar naam dankt aan Brabo, die de hand van de reus Antigoon in de Schelde geworpen zou hebben om de stad van zijn schrikbewind te bevrijden.

Er zijn de afgelopen jaren natuurlijk wel meer politiek getinte of sociaal geëngageerde tentoonstellingen gemaakt, door grote en kleine instellingen. Extra Citizen onderscheidt zich hiervan door actief mee te denken over oplossingen, eerder dan problemen aan de kaak te stellen. Het neemt bovendien zeer concrete initiatieven om, op welk niveau dan ook, de brug naar de buitenwereld, de maatschappij die zich letterlijk in en rond de instelling bevindt, te maken. Kunstwerken als die van Ögüt en Pittas gaan een concrete dialoog aan met de buurt. Het uitgebreide publieke programma met performances, lezingen en rondleidingen, waarin Extra Citizen gekaderd is, zorgt bovendien voor contact met en tussen mensen: het houdt het debat levendig. Niet de afgewerkte kunst staat bij Extra City centraal, maar de mens (buurtbewoner, bezoeker, burger).

Verbeelding(en)

Op de gelijkvloerse verdieping reflecteert Extra Citizen over de legale kant van het burgerschap: wat is de normatieve, juridische definitie van de term, en hoe kunnen we die in vraag stellen? Meriç Algün verzamelde alle visum aanvraagformulieren ter wereld in The Concise Book of Visa Application Forms. Vanuit haar eigen achtergrond als Turkse die naar Zweden verhuisde, ontmaskert ze de absurditeit van bureaucratie. Enkele citaten hangen uitvergroot op banners tegen de muur: “Would you like to live temporary or permanently?” en “Do you speak English?” zijn slechts enkele voorbeelden. James Bridle ontwikkelde een plug-in, waaruit blijkt binnen welke jurisdictie je je bevindt wanneer je online aan het surfen bent. Op het internet springen we vaak van het ene ‘burgerschap’ naar het andere zonder dat te beseffen. Bridle brengt de relatie tussen internetgebruik en nationale rechtssystemen in kaart en toont zo aan dat we online allemaal wereldburgers zijn.

James Bridle, ‘Citizen Ex’ (screenshot), (2015-ongoing). 

Op de eerste verdieping verkennen een aantal kunstenaars de humane kant van burgerschap: waar hoor je thuis, welke psychologische gevolgen kan een juridisch burgerschap of ontbreken daarvan, hebben? De jonge Belgische schilder Bram Demunter weet op een trefzekere manier menselijke organisatie en interactie vast te leggen. Zijn personages, die zich in een surrealistische, zwevende ruimte bevinden, lijken een gemeenschap te vormen, maar gaan op geen enkele manier verbintenissen met elkaar aan. Dankzij een ietwat griezelige schilderstijl, die ook wel beïnvloed lijkt door Byzantijnse schilderkunst, brengt Demunter een gevoel van bevreemding, van niet-thuishoren, over.

Bram Demunter, ‘Humans in Conversation’, (2016-2017).

De film La Town van Cao Fei geldt als epiloog van de tentoonstelling. Met een maquette verbeeldt Cao Fei een dystopische samenleving; een grijs en statisch geheel waarin de personages vooral te maken krijgen met rampspoed. De beelden van zombies, monsters en natuurrampen verwijzen cinematografisch naar Hollywoodfilms, net als de dialogen, die in een aangepaste versie overgenomen zijn uit de klassieker Hiroshima Mon Amour. Op het einde van de film bevinden de overblijfselen van deze stad, haar inwoners en haar rampen zich in een donker museum. De toonzalen geven slechts een statische en eenzijdige interpretatie van de geschiedenis van La Town. Dit soort statische presentatie wil Extra City vermijden. De kunsthal staat met beide voeten in het heden en heeft de ambitie om te fluctueren, in harmonie met de samenleving en een meerwaarde te zijn voor de omringende gemeenschap.

Extra Citizen is geen utopische tentoonstelling die de samenleving onderzoekt door een betere, maar onrealistische wereld voor te stellen. In plaats daarvan legt de tentoonstelling heel concreet en heel effectief de bureaucratische pijnpunten bloot.

Extra Citizen is geen utopische tentoonstelling die de samenleving onderzoekt door een betere, maar onrealistische wereld voor te stellen. In plaats daarvan legt de tentoonstelling heel concreet en heel effectief de bureaucratische pijnpunten bloot. Burgerschap met slechts één nationaliteit, of burgerschap op basis van plaats van afkomst, is niet meer van deze tijd. Extra City nodigt uit tot een debat en slaagt er, in tegenstelling tot andere tentoonstellingen met een gelijkaardige insteek, in om een statische positie te vermijden en ook zichzelf blijvend in vraag te stellen. Hoe kan een kunsthal actief bijdragen aan het sociale debat? Hoe kan de brug tussen kunst en gemeenschap zinvol en levend blijven? Extra City biedt enkele voorstellen, reflectie en de uitnodiging om mee te denken. Het wordt een platform voor verbeelding.

‘Extra Citizen’, Kunsthal Extra City, Antwerpen, 09.09.2017 – 10.12.2017. 

Tamara Beheydt

schrijft over kunst, o.a. voor Glean

Recente artikelen