Simone Niquille: The Fragility of Life
Magisch en monsterlijk – wervelende editie van Impakt 2017
Tot en met vandaag vindt het jaarlijkse Impakt festival plaats in Utrecht. Met een vol programma van lezingen, tentoonstellingen, performances en film-screenings reflecteert Haunted Machines & Wicked Problems op de magische, mythische en monsterlijke kwaliteiten van technologie. Uitgaande van de irrationele omgang met technologie, ligt de nadruk op fake news en sciencefiction. Referenties aan Star Trek en World of Warcraft geven Impakt een nogal nerdy profiel, maar ze blijken te werken als poort naar een verfrissende en zeer actuele dialoog over technologie binnen de samenleving.
Onze omgang met technologie blijkt een stuk minder rationeel dan wij graag geloven, dat is het uitgangspunt van de curatoren Natalie Kane en Tobias Revell. Volgens hen wordt er vaak over technologie gesproken in termen van magie. Neem bijvoorbeeld het gebruik van smartphones: ze maken het ons mogelijk om op verschillende plekken tegelijkertijd te zijn, tijd en ruimte te overstijgen, het ultieme doel van hekserij lijkt daarmee bereikt. We kunnen er redelijk mee omgaan, maar ze laten zich volgens de curatoren maar lastig verklaren. De bindende factor noemen we het internet, en verbeelden dat het liefste als een wolk.
Haunted Machines & Wicked Problems komt voort uit een breed academisch onderzoek waaraan Kane en Revell al ruim drie jaar werken. Uitgaande van een fundamentele twijfel aan absolute waarheid, richten zij zich op irrationele omgang met technologie. Deze is volgens Kane en Revell minstens zo belangrijk. Niet zo gek, want in een tijdperk van overvloedige informatie – waar of niet – onthoudt men eerder het best vertelde verhaal, niet het meest logische.
Hoe verpakken wij kennis in verhalende structuren? Welke rol speelt magische retoriek daarin? En wat zijn wellicht de monsters die wij zo voor onszelf creëren? Dat zijn de belangrijkste vragen die Kane en Revell tijdens Impakt stellen. Elke dag van het festival ligt de nadruk op één van de drie hoofdthema’s: mythen, magie en monsters.
De fundamentele twijfel aan absolute waarheid ontstaat vooral doordat waarheden nooit objectief zijn. Dat wordt treffend zichtbaar gemaakt in de tentoonstelling bij Fotodok/Casco. Wie iets onderzoekt, onderzoekt immers ook iets niet. Onderzoeken en archiveren is kiezen, scheiden van hoofd en bijzaken, en daarmee al niet meer objectief.
In The Library of Missing Datasets (2017) legt Mimi Onuoha de nadruk op de kennis die ontbreekt. Sinds enkele jaren bouwt zij hiervan een archief op. In de tentoonstelling is een archiefkast te zien vol mappen die potentieel gevoelige informatie zouden moeten bevatten, allemaal leeg. Het blijkt bijvoorbeeld onbekend hoeveel burgers door politiegeweld zijn gedood in de VS, of hoeveel latino’s in Amerikaanse gevangenissen zitten. Achter het onbekende dat Onuoha aantoont, lijkt veel sociale ongelijkheid schuil te gaan.
Wat aantrekkelijk is aan de invalshoek van Haunted Machines & Wicked Problems is dat de nadruk op irrationele omgang met technologie de deur opent voor een enorme meerstemmigheid. Zo zijn er niet alleen kunstenaars, ontwerpers en ingenieurs onderdeel van het programma, maar komen ook antropologen en filmwetenschappers aan het woord. Het spits werd afgebeten door keynote spreker Warren Ellis, een schrijver van verschillende graphic novels en een Netflix serie, die binnen het sciencefiction genre een ware cultstatus geniet. De zaal zit stampvol. In gesprek met Dan Hassler Forest stelt hij over de waarde van zijn werk: ‘You look at something that you think is just about to happen, you draw it into your present day laboratory and examine it from many angles before it gets here’
Magie, mythen en monsters komen samen in het werk dat Wesley Goatley voor Impakt maakte. The Dark Age of Connectionism (2017) neemt de Amazon Echo onder de loep. Dit apparaat is bedoeld als een altijd luisterende thuiscomputer die met spraak bediend kan worden, bijvoorbeeld om muziek af te spelen, om informatie op te zoeken of om boodschappenlijstjes bij te houden. Het apparaat is technisch extreem geavanceerd, en opvallend betaalbaar. In de reclamecampagne van Amazon wordt het apparaat aangeprezen als de ultieme robot-assistent die altijd bereid is te helpen en het leven gemakkelijk maakt.
De installatie van Goatley geeft echter een grimmiger beeld van het apparaat. In de verduisterde benedenzaal van het voormalige BAK staan zeven microfoons in een cirkel. Elk geluid dat deze microfoons opvangen zorgt ervoor dat iOS spraakassistent Siri een vraag stelt aan de Amazon Echo, die middenin de cirkel is geplaatst. Bijvoorbeeld: ‘waar zijn jouw datacentrales gelokaliseerd?’ Tijdens deze ondervraging blijkt Echo bar weinig vrij te laten over haar eigen achtergrond. Zo goed als het apparaat is in het plaatsen van bestellingen en uitvoeren van zoekopdrachten, zo slecht is het in het beantwoorden van kritische vragen.
Doordat Siri echter bij elk geluid een vraag stelt, dwingt de installatie ook een bepaald handelen van de toeschouwer af. Teveel lawaai zorgt snel voor een onophoudende reeks vragen van Siri en leidt tot wartaal. Als je wil horen wat het antwoord van Amazon Echo is, moet je zo stil mogelijk zijn, je auditief verstoppen.
Sluipend door de zaal vraag je je af wat er normaliter gebeurt met alle geluidsopnamen. Amazon Echo vangt immers niet alleen gerichte vragen op, maar luistert continu. Goatley suggereert dat niet de verkoop van apparaten zelf, maar de audio-opnamen die worden verzameld wellicht de belangrijkste opbrengst vormt voor Amazon. Een angstwekkende gedachte als je je beseft dat het slechts een kwestie van tijd is voordat we allemaal zo’n apparaat in huis hebben staan. Is Amazon nog te stoppen?
Dat Goatley met deze theatrale installatie een aangedikt angstbeeld uitdrukt, mag duidelijk zijn. Toch is het niet minder aannemelijk dan het haast utopische reclamespotje van Amazon zelf. Precies dat het punt dat Impakt lijkt te maken. De manier waarop wij de nabije toekomst kunnen inbeelden, maakt een technologische vooruitgang waardevol of verwerpelijk. De schijnautoriteit van feitelijke gegevens nemen we met een korrel zout. Of zoals Warren Ellis vrijelijk David Lynchs van Twin Peaks citeert: ‘To explain is an extreme negative force.’
Alle foto’s Pieter Kers, courtesy Impakt 2017
Impakt festival 2017: Haunted machines & Wicked Problems, Utrecht, 25-29.10.2017
Floor van Luijk