Cos Collection Soapbars © Scheltens & Abbenes
De subtiele schoonheid van het alledaagse – Scheltens & Abbenes in Foam
We weten dat we leven in een jachtige tijd en toch blijft de wereld aan ons voorbij razen. Het fotografenduo Scheltens & Abbenes nodigt ons uit opnieuw te kijken naar alledaagse objecten. Hun uitgekiende stillevens zijn nu te zien in Foam.
Als men de bezoekersaantallen van de openingsavond van ZEEN als maatstaf zou gebruiken om het succes van de tentoonstelling te meten, is het een absolute kaskraker. De zalen zijn op de openingsavond zo vol dat het eigenlijk niet mogelijk is om de werken van Maurice Scheltens en Liesbeth Abbenes goed te kunnen bekijken. De beelden flitsen in een sneltreinvaart van mensen en toespraken aan me voorbij, terwijl de werken juist aanmoedigen om stil te staan bij de schoonheid van het alledaagse.
De titel van de tentoonstelling, ZEEN, verwijst volgens het museum naar het inzoomen op details om een verbinding aan te gaan met een groter geheel. De zeen, een synoniem van pees, is het deel van het lichaam dat de spier verbindt met het bot; een verbinding van een klein deel dat in relatie staat met een grote geheel. Verder stelt het museum dat de titel een hint is naar zien, (maga)zine en zen, wat allemaal zou verwijzen naar aandacht, concentratie en oog voor detail. Dit alles, zo stelt de tentoonstellingstekst, is belangrijk binnen het oeuvre van Scheltens & Abbenes.
Een schril contrast met de levendige openingsavond volgt bij mijn volgende bezoek waarin er een serene rust in het museum voelbaar is. De tentoonstelling is te zien op de eerste verdieping van Foam. De werken zijn verspreid over drie zalen en de tentoonstelling eindigt in een ruimte waar op vier wanden beelden geprojecteerd worden in een site specific video-installatie die speciaal voor de tentoonstelling is gemaakt. In de tentoonstelling zijn zowel sculpturen als foto’s te zien.
Scheltens & Abbenes hebben zich gespecialiseerd in stillevenfotografie, zowel in opdracht als autonoom. Er is bij de werken aangegeven of het in opdracht is gemaakt of een autonoom werk is van het kunstenaarsduo, maar het verschil is in het werk zelf niet altijd te zien. Bij werken in beide categorieën staat het aanmoedigen tot het kijken naar het detail centraal. Op de foto’s zijn concrete objecten te zien, die van heel dichtbij of in een bepaalde hoek zijn gefotografeerd. Het onderwerp zelf is over het algemeen erg alledaags, maar de vertaling naar beeld door de kunstenaars maakt het bijzonder en onttrekt het aan het normale. Zo is er een foto te zien van verschillende stukken zeep in uiteenlopende kleuren en vormen. De zeepjes zijn in een vitrine op verschillende niveaus geplaatst. De foto is zo genomen dat de randen van twee glazen platen het beeld schuin opbreken. Doordat de zeepjes op transparant glas liggen, wordt er een spel van schaduw en reflectie gecreëerd.
[blockquote]De werken maken je bewust van de manier waarop je ogen over het oppervlak bewegen. Niet wat er te zien is, maar het zintuig zien zelf is het onderwerp van het werk
Een aantal van de foto’s in de eerste zaal zijn tweeluiken, deze werken bestaan uit een ingelijste foto waarnaast een kleinere print is geplaatst zonder lijst. De twee beelden verhouden zich tot elkaar, waarbij de kleinere, niet ingelijste werken foto’s zijn van pagina’s van tijdschriften waar de afbeelden oorspronkelijk in is verschenen. De pagina’s van de tijdschriften zijn zo gefotografeerd dat duidelijk is dat het hier om een fysieke pagina gaat, compleet met de schaduw van de bladzijden. De foto en pagina uit een tijdschrift zijn gecombineerd op basis van esthetische en formele aspecten. Een foto voor Maison Martin Margiela van een wit kledingstuk dat erg veel op een dekbed lijkt hangt naast een foto van een pagina uit Double Magazine. In het tijdschrift is een foto te zien van een simpele houten kast waarin een dekbed hangt, het dekbed eist alle ruimte van de kast op. De kast staat tegen een roze wand en is zo gefotografeerd dat de open kastdeuren niet meteen te zien zijn. Op beide foto’s zien we wit textiel dat met een vlugge glimp wat op een bed lijkt. De tweeluiken lijken een studie naar materiaal en verhouding waarbij soortgelijke onderwerpen uit verschillende perspectieven net anders zijn belicht zodat we bewust worden van het feit dat de interpretatie van het beeld verandert als het perspectief verandert en we meer tijd nemen om te kijken.
In het gelijknamige boek ZEEN, dat gelijktijdig met de tentoonstelling is gepubliceerd, citeert Louise Schouwenberg uit het beroemde gedicht ‘Sacred Emily’ van Gertrude Stein. Schouwenberg vergelijkt het werk van Scheltens & Abbenes met het gedicht omdat de fotografen volgens haar net als Stein inzoomen op de details. Wat Stein kon met woorden kunnen Scheltens & Abbenes volgens Schouwenberg met beeld. De werken laten de details zien die je vaak mist als het leven in alle haast voorbij flitst. In de foto’s wordt de schoonheid van wat we vaak als vanzelfsprekend beschouwen op groot formaat op pauze gezet. Iets alledaags en vanzelfsprekends als een ontbijt wordt bijzonder gemaakt door de compositie en de lichtval van de foto. De schoonheid van een perfect gestreken overhemd in een bepaalde hoek wordt getoond en na wat langer te blijven staan, blijkt een foto van wat een pilaar lijkt een stapel boeken te zijn.
Meer dan om het ding zelf lijkt het Scheltens & Abbenes te gaan om lijnen, vlakken en structuren. Het werk oogt abstract, hoe concreet de objecten die worden gefotografeerd ook zijn. Die neiging naar abstractie maakt dat hun werk volledig in dienst staat van de fotografie en niet van het ding zelf. Er is geen spel met betekenissen, geen interesse in metaforen of symboliek, alleen goed kijken op bijna chirurgisch niveau. Het is voelbaar hoe de ogen van de kunstenaars het oppervlak aftasten bij het bepalen wat er op de foto te zien zal zijn. De werken maken je bewust van de manier waarop je ogen over het oppervlak bewegen. Niet wat er te zien is, maar het zintuig zien zelf is het onderwerp van het werk. Dit bewustzijn lijken we soms te verliezen. We lijken tegenwoordig altijd alles maar sneller, beter en mooier te willen hebben, wat er voor kan zorgen dat we zicht verliezen op wat we eigenlijk al hebben, of op wat er eigenlijk al te zien is.
Scheltens & Abbenes – ZEEN, Foam, Amsterdam, t/m 05.06.2019
Malou Koster
is registrar bij het Dordrechts Museum