Meiro Koizumi, Portrait of a Young Samurai, 2009 in A Tale of Hidden Histories. Foto: Hans Wilschut
Laatste weekend: Gekleurde herinneringen bij A Tale of Hidden Histories in Eye
Kunstenaars Omer Fast, Chia-Wei Hsu, Meiro Kozumi en Broomberg & Chanarin verbeelden het kneedbare karakter van herinneringen aan geweld in A Tale of Hidden Histories in Eye.
A Tale of Hidden Histories is een tentoonstelling die even moet bezinken. Zwaarmoedige onderwerpen komen in groten getale voorbij. De rode draad in de tentoonstelling is het omgaan met de geschiedenis van oorlog. Het concept van de tentoonstelling maakt me er opnieuw bewust van dat winnaars de geschiedenis schrijven. De verliezers of gedupeerden krijgen minder vaak de kans om hun verhaal te vertellen. Dit onrecht wordt in de tentoonstelling geprobeerd goed te maken. Van verschillende grote verhalen krijgen we hier kleine fragmenten van de keerzijde te zien. Deze verhalen uit de marge zijn erg interessant, maar behoren tot verschillende geopolitieke oorlogen in verschillende perioden. Zowel vergeten verhalen over gebeurtenissen uit de Koude Oorlog, maar ook uit de recentere geschiedenis in Afghanistan komen aan bod. Hoewel al deze werken een herinnering aan conflict als onderwerp hebben, zijn ze op ander vlak soms lastig aan elkaar te relateren.
Een van de kleine fragmenten is het werk van Chia-Wei Hsu. Dit werk, met de titel Huai Mo Village (2012) is het eerste werk in de tentoonstelling. De film van acht minuten toont een oud-CIA agent die zich tegen de Chinese communisten heeft ingezet. De man is priester en heeft een weeshuis in Thailand opgericht. Hij zit op een stoel te midden van een aantal weeskinderen. Verschillende kinderen kijken vanaf de vloer naar hem op terwijl hij vragen beantwoordt over zijn tijd als spion voor de CIA, terwijl anderen deel zijn van de filmploeg. De camera wisselt de gezichten van de kinderen, de priester, en de interviewer af waarbij de camera-uitrusting zelf ook verschillende malen in beeld is gebracht. De vragen die worden gesteld en de antwoorden die hierop volgen, lijken niet altijd geschikt voor het jonge publiek dat gefascineerd het gesprek volgt.
In de film wordt het verhaal vanuit verschillende perspectieven verteld: we zien het verhaal zoals de priester het heeft beleefd, wij als bezoeker zien de film zoals hij in het Eye wordt getoond en we zien de weeskinderen het verhaal vastleggen. Het verhaal wordt op verschillende manieren herinnerd, hiermee wordt het moment in beeld gebracht waarin geschiedenis zich vertaalt in herinneringen, die worden gekleurd door het karakter en de emoties van het hoofd waarin het zich afspeelt. Of nog breder, de cultuur en normen en waarden van een maatschappij op een bepaald moment. Wat me vooral bij is gebleven, ondanks de blasé vermeldingen van marteling en geweld, is het feit dat deze man meerdere malen zijn naam heeft moeten veranderen van verschillende autoriteiten. Zijn identiteit wordt hierdoor steeds opnieuw ter discussie gesteld. Wie is je ware ‘ik’ als zelfs je naam onderhevig is aan verandering? Wat kun je nog waarheid noemen als de invulling daarvan afhankelijk is van hen die de macht hebben om beslissingen te maken? En kan oorlog überhaupt wel op een objectieve manier worden herinnerd?
Broomberg en Chanarin hebben de onmogelijkheid om oorlog te verbeelden als onderwerp genomen in het werk Dodo (2014). Het verbeelden van de gevolgen van conflict in film is het voornaamste onderwerp. De kunstenaars hebben onderzoek gedaan naar de opnamen van de film Catch-22 (1970). Ze zijn naar het eiland San Carlos aan de kust van Mexico gegaan om de plek waar de film is opgenomen te bezoeken. Voordat de filmploeg het eiland bezocht was het enkel per boot bereikbaar, maar er is speciaal voor de film een landingsbaan aangelegd. Het vliegtuig dat in de film te zien is, is op het eiland achtergelaten. Met een groep archeologen zijn Broomberg en Chanarin op zoek gegaan naar het vliegtuig. Net als van de uitgestorven dodo uit de titel was van het vliegtuig enkel nog een skelet over. Al het andere is vergeten. Het werk bestaat uit meerdere onderdelen. Er draait een vliegtuigpropeller waarachter niet gebruikte beelden uit Catch-22 zijn gemonteerd tot film. Naast de propeller zijn verschillende resten van het vliegtuig vijf zwartwit foto’s tentoongesteld. Hoewel sterk, laat het werk een minder grote impact na dan de andere werken in de tentoonstelling, misschien omdat het hier gaat over een film over oorlog, in plaats van een daadwerkelijk conflict.
[blockquote]De verliezers of gedupeerden hebben niet altijd de kans om hun verhaal te vertellen. Dit onrecht wordt in de tentoonstelling geprobeerd goed te maken
De overdaad aan ernstige, loodzware verhalen maakt het bijna onmogelijk om alles met volle aandacht te bekijken. Niet alleen omdat het nu en dan te akelig is, maar ook omdat het in sommige gevallen lastig is om het opgedane scala aan nieuwe verhalen te plaatsen in een groter algemeen narratief. Daarbij hebben verschillende films in de tentoonstelling een lange speeltijd. Continuity (2012) van Omer Fast, hoewel zeker de moeite waard, duurt alleen al veertig minuten en zou misschien beter tot zijn recht komen in een kleinere opstelling. De film toont een echtpaar dat hun zoon ophaalt nadat hij uitgezonden is geweest naar Afghanistan. De manier waarop de familie omgaat met het trauma wordt afgewisseld met ongemakkelijke seksueel geladen scenes. De ontmoetingen met een aantal verschillende jonge mannen maakt het verhaal nog gecompliceerder. Wat is er nu eigenlijk aan de hand? Zou dit de manier zijn waarop het echtpaar rouwt om het verlies van hun kind?
In Portrait of a Young Samurai (2009) van Meiro Koizumi tenslotte, wordt het heroïsche beeld van de samoerai en de kamikaze in de Japanse cultuur bevraagd. Het gezicht van een jonge samoerai is vol in beeld gebracht. De acteur wordt in regieaanwijzingen aangemoedigd om meer de ‘samoerai spirit’ uit te dragen. Het afscheid aan zijn ouders wordt met passie en emotie door de acteur uitgeschreeuwd. De film toont de beklemming van opgedragen heldendom, maar de uiteindelijk extreem overdreven uitingen van de acteur maken het werk helaas wel wat ongeloofwaardig.
Bij het verlaten van de tentoonstelling ligt een stapel uitgaven van De Groene Amsterdammer die is gemaakt in samenwerking met Eye. Voor wie is achtergebleven met een overdonderd gevoel, kan dit uitkomst bieden. Aangezien de werken op zichzelf vaak kleine stukjes van een groter verhaal uitdiepen, is de uitgave een goede manier om de puzzelstukjes weer in een grotere context te zien, die raakt in de tentoonstelling zelf namelijk weleens uit het oog verloren.
A Tale of Hidden Histories, met werk van Broomberg & Chanarin, Omer Fast, Chia-Wei Hsu, Meiro Koizumi, Eye Filmmuseum, t/m 19.05.2019
Malou Koster
is registrar bij het Dordrechts Museum