Deforrest Brown Jr
Sonic Acts Academy 2020 -Who ordered the snake?
Met oa TJ Demos, Terike Haapoja, Maika Garnica, Anja Kanngiesser en DESIGN EARTH biedt Sonic Acts Academy een sterk ecologisch georiënteerd programma met, voor een interdisciplinair geluid & mediaplatform, opvallend weinig technologie.
Sonic Acts Academy 2020 staat in het teken van actuele thema’s rondom ecologie en geopolitiek. Het is niet de meest voor de hand liggende thematiek voor een festival dat zich richt op geluidskunst en technologie en sterke banden heeft met elektronische muziek en clubcultuur. Toch ligt de keuze is geheel in lijn met de ontwikkeling die het festival heeft doorgemaakt. Sonic Acts gaat in de jaren negentig van start als een interdisciplinair podium voor experiment met technologie in kunst, maar profileert zich de afgelopen jaren steeds meer als organisatie met een bredere interesse in wereldproblematiek; als plek waar kunst en technologie op onderzoekende wijze worden ingezet. Ook andere internationale festivals voor mediakunst maken deze ontwikkeling door, zo beweegt het Berlijnse transmediale zich al enkele jaren verder van de kunst af en stelt een sociaal-politieke reflectie op technologie en maatschappij centraal. Onder de noemen Sonic Acts Academy, dat in 2016 in het leven wordt geroepen als activiteit voor het tussenjaar van het tweejaarlijkse festival, maakt het zijn discursieve houding kenbaar. Opvallend is dat bij Sonic Acts dit jaar vooral de technologie naar de achtergrond is verdwenen – wat wil je ook met een thema dat technologie als een van de grote boosdoeners kan aanwijzen?
[blockquote]Sonic Acts gaat in de jaren negentig van start als een interdisciplinair podium voor experiment met technologie in kunst, maar profileert zich de afgelopen jaren steeds meer als organisatie met een bredere interesse in wereldproblematiek
Het kritische geluid is tijdens de openingsavond in het Stedelijk Museum Amsterdam nog ver te zoeken. De performances en installaties zijn gericht op ervaring, en doen traditiegetrouw een poging het museum tot een geluidspaleis te transformeren. Intieme performances, zoals het auditieve en tactiele onderzoek met keramische instrumenten van Maika Garnica en de waterschalen van Tomoko Sauvage, zijn in open ruimtes geplaatst en krijgen daardoor niet de focus die ze nodig hebben. Philip Vermeulens nieuwe installatie More Moiré² staat wel in een afgesloten ruimte – en dat werkt. Per keer mag een kleine groep bezoekers een imposant bouwwerk in het auditorium betreden. In de hagelwitte ruimte zorgt een gebalanceerd samenspel van gaasdoek, licht en geluid voor een hallucinatoire ervaring gebaseerd op het moiré-effect. Vermeulen, die op dit moment genomineerd is voor de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs, vertelt me dat de titel een verwijzing is naar het werk Marey-Moiré van oud-docent en inspirator Joost Rekveld. Hij is mede door Rekveld al sinds de academie aan het experimenteren met het moiré-effect. ‘Voor mijn aankomende show bij W139 ontwikkelde ik een prototype van More Moiré² bij Het Domijn in Weesp. Al snel bleek het project financieel en productioneel te omvangrijk. Sonic Acts is toen ingestapt als coproducent. De compositie heb ik hierdoor samen met Gideon Kiers kunnen maken – net als Joost een oude held van me’, aldus een enthousiaste Vermeulen.
Hij gaat verder: ‘Maar het werk kan ook zonder de soundscape. Vandaag heb ik een lange versie laten zien: twaalf minuten abstracte cinema, zonder geluid. Dat vraagt wel wat van de bezoeker! Ik wilde experimenteren met een langzamere opbouw, er zijn zoveel manieren om de bezoeker mee te nemen in de ervaring, in het narratief.’ Op de vraag hij in W139 weer een nieuwe versie laat zien, antwoordt hij: ‘Ik zou wel gek zijn als ik dit niet zou doorontwikkelen! Ik heb nog zoveel ideeën. Ik heb een instrument gemaakt en kan er nu mee spelen. Ik wil nog een versie maken voor steeds één bezoeker per keer, en een versie waarbij de bezoeker door de ruimte beweegt. Ook wil ik een versie ontwikkelen met Max/MSP, zodat het mogelijk wordt om live performances te doen.’
Het symposium, een dag later in de Brakke Grond, kenmerkt zich door een meer serieuze houding. Het onderwerp vraagt er ook om, al doet de titel vermoeden dat het festival juist wel optimisme wilde stimuleren. Onder de noemer Magical Thinking: Towards a Future Worth Living brengt Sonic Acts denkers en kunstenaars bijeen om een toekomstige leefbare wereld te schetsen. Veel van de andere sprekers blijven echter hangen in verslagenheid, vertwijfeling en pessimisme. De lezingen tonen opinie, maar nodigen niet uit tot debat. Dat kan ook bijna niet, want tegenspreken is de ernst van de huidige situatie ontkennen. Het kritische geluid dreigt daardoor, ondanks de diversiteit van de sprekers, een onweerlegbaar mantra geworden.
Politiek geograaf en geluidskunstenaar Anja Kanngiesser vertelt over haar onderzoek op het eiland Nauru in de Grote Oceaan dat door intensieve mijnbouw grotendeels onbewoonbaar is geworden, en in sociaalecologische malaise verkeert. Ze laat bewoners, kunstenaars en denkers van het eiland via geluidsopnames aan het woord. Tijdens het vraaggesprek wordt door iemand uit het publiek opgemerkt dat het opmerkelijk is dat Kanngiesser aanwezig is, en niemand van het eiland zelf. Kanngiesser antwoordt dat (festival)organisaties dit doorgaans niet willen.
De focus verschuift van de problematiek naar de vraag wie nog recht van spreken heeft, wat een polariserend denken in schuldigen en slachtoffers in de hand werkt. In Ultramarine, het nieuwe videowerk van Vincent Meessen dat ook in de Brakke Grond wordt getoond, is de Afrikaans-Amerikaanse Kain The Poet aan het woord. In dialoog met de Belgische percussionist Lander Gyselinck vertelt de dichter en lid van de Black Arts Movement aan de hand van artefacten, kunstobjecten en Bijbelse objecten een nieuw verhaal over kolonialisme. Afgezien van de vraag wie in het werk een podium krijgt (de auteur of de geportretteerde) zit in het werk een zin die het sentiment van diverse bijdragen aan het symposium mooi samenvat. In een verwijzing naar Genesis zegt Kain The Poet: ‘I wanted an authentic garden, who ordered the snake?’ De zoektocht naar het verloren paradijs, is een zoektocht naar de slang als brenger van het onheil geworden.
Deze slang is echter een geest uit het verleden, en ook het paradijs bestaat niet meer. Wanneer de sprekers naar de toekomst kijken, is het symposium op zijn sterkst. Schrijver T. J. Demos staat stil bij hoe het heden een stempel drukt op het denken over de toekomst, en hoe daarmee de toekomst niet meer dan een verlenging van dit heden is. Hij spoort aan dit narratief te doorbreken en weer meer in een toekomst te geloven. Als voorbeeld noemt hij Jeanne van Heeswijks Trainings for the not-yet en Jonas Staals Training for the Future, beide uit 2019. Gedurfd is de positionering van theoreticus Lukáš Likavčan, die even confronterend als relativerend stelt dat niet de aarde, maar de mens zal vergaan. De vraag is dus niet of, maar wanneer – en vooral hoe – de mens zal uitsterven. Er wordt druk voorbij het Antropoceen gedacht en er is ruimschoots aandacht voor de niet-menselijke medebewoners van de aarde, zoals dieren, micro-organismen, virussen, schimmels en bacteriën. Donna Haraway, cyberfeminist en voorvechter van een symbiose tussen mens en dier, is hierbij nooit ver weg. Terike Haapoja is een kunstenaar die duidelijk in lijn met Haraway opereert. In haar lezing, een pleidooi voor ‘animalisme’ en het opheffen van de scheiding tussen mens en dier, verzet ze zich tegen opsluiting. Ze laat zich hierbij een oprecht ‘fuck cages!’ ontvallen. Kunstenaars Marjolijn Dijkman en Toril Johannessen presenteren hun film waarin ze vol verwondering en bewondering in brak water gevonden micro-organismes ten tonele voeren. Het werk is een wat naïeve oproep voor empathie voor alle levensvormen, maar ook een ode aan de microscoop, die deze wondere werelden opent.
Rania Ghosn van kunstenaarsduo DESIGN EARTH toont de oogstrelende sciencefiction Geostories. De tekeningen zijn schatplichtig aan Buckminster Fullers concept ‘Spaceship Earth’ en Bijbelverhalen: de ark van Noah is een raket geworden die de diverse diersoorten naar veiliger buitenaardse oorden brengt. Toch kijkt DESIGN EARTH niet bitter achterom, maar weet een wereld voorbij klimaatcrisis visualiseren. Het zijn deze momenten die beklijven, omdat ze, geheel in lijn met de intentie van Sonic Acts, vanuit een persoonlijke invalshoek magisch denken stimuleren; een denken dat niet poogt te ontsnappen aan de harde realiteit, maar het mogelijk maakt voorbij heersende kaders een nieuwe toekomst te verbeelden. Deze houding resoneert in de uitspraak van Ghosn: ‘Allow the artist to contribute to shaping a new image of the earth.’
Alle foto’s zijn gemaakt door Pieter kers, courtsy Sonic Acts Academy
Sonic Acts Academy 2020, Amsterdam, diverse locaties, 21-23.2.2020
Sanneke Huisman