metropolis m

‘Future Cities’ (2018), multimedia project met video, foto’s en prints. Courtesy van de kunstenaars. Presentatie: Yvonne Brandwijk (concept en fotografie), Stephanie Bakker (concept en tekst), Kummer & Herrman (vormgeving). Korte documentaires: Yvonne Brandwijk (camera, regie), Stephanie Bakker (interviews, regie), Maaike Holvast (montage), John Loughlin (kleurbewerking), Casper van Deuveren (sound design), Sjaan de Bruin (vertaling, ondertiteling). Foto: Eva Broekema

In De Kerk in Arnhem worden de spanbanden van de stad aangetrokken. Documentair werk en droomachtige installaties wisselen elkaar af in City Life: een groepstentoonstelling die grip probeert te krijgen op de dagelijkse grootstedelijke realiteit en de processen van migratie, gentrificatie en globalisering die daarmee verbonden zijn. 
 

Het eerste werk dat je tegenkomt als je City Life binnenloopt is een verzameling gekleide gezichtjes, elk met de ogen gesloten. Het volk der introverten (2020) van Mirthe Dokters zet je op het verkeerde been: veruit het grootste deel van de tentoonstelling heeft de blik juist naar buiten gericht. Deze groepstentoonstelling draait om het dagelijks samenleven en overleven in almaar groeiende, hoofdzakelijk niet-westerse steden die maar blijven groeien, terwijl gedeelde welvaart vaak achterblijft. De opzet doet denken aan Stormy Weather (2019), een eerdere tentoonstelling in De Kerk, waarvoor net als hier een verzameling kunstenaars, divers in zowel hun afkomst als hun praktijk, samengebracht werd rond een maatschappelijk thema. Net als toen moet je ook nu de expositiegids er steeds bijhouden voor de achtergronden van de kunstwerken. Maar waar Stormy Weather ondanks het overkoepelende expositieverhaal over milieuproblematiek nog alle kanten op schoot en daardoor nogal onevenwichtig uitpakte, oogt City Life opvallend homogeen.

Dat komt voor een deel door de inrichting: in de open ruimte in het midden staan sculpturen en installaties die gemaakt zijn met gevonden voorwerpen, of een vergelijkbare uitstraling hebben; aan de muren en in afgebakendere, kleinere ruimtes is hoofdzakelijk werk te zien met een sterk documentair karakter. Opvallend genoeg gaat het in het laatste geval hoofdzakelijk om westerse kunstenaars die het leven vastleggen in niet-westerse steden; een perspectief waar kanttekeningen bij gezet kunnen worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor het werk van de bekendste deelnemer, de in 2019 overleden Duitser Michael Wolf, die zowel de architectuur als de mensen in Aziatische miljoenensteden vastlegde. Hij is onder meer vertegenwoordigd met twee loeidrukke foto’s van de dito flatgebouwen in Hongkong, uit de serie Architecture of Density (2003-2014). De all over-composities maken gelijk duidelijk hoe volgebouwd de stad is met hoogbouw; in westerse ogen bizar, want geen enkel beetje ruimte voor jezelf, maar in een collectivistisch ingesteld land als China is deze vorm van bouwen vrij logisch. Deze twee foto’s zijn vrij atypisch voor de expositie, die voor het grootste deel juist gefocust is op menselijke aanwezigheid en het straatniveau. De Nederlandse fotograaf Martin Roemers bijvoorbeeld laat vier foto’s zien – geschoten in Lagos, Karachi, Manilla en Los Angeles – uit zijn serie Metropolis (2007-2015), waarin de nadruk ligt op de samenkomst van groepen mensen. Hij koos consequent voor een analoge camera en een lange sluiertijd, waardoor voorbijgangers en rijdende auto’s uitgesmeerde en spookachtige verschijningen worden. (Mega)steden zijn misschien iets massiefs, maar ze hebben ook iets vluchtigs, alsof ze ook zo weer kunnen verdwijnen. Ze zijn niet alleen architectuur, maar ook vooral mensenwerk en -aanwezigheid.

[blockquote](Mega)steden zijn misschien iets massiefs, maar ze hebben ook iets vluchtigs, alsof ze ook zo weer kunnen verdwijnen. Ze zijn niet alleen architectuur, maar ook vooral mensenwerk en -aanwezigheid

Michael Wolf, 'Tokyo Compression #149, #84, #33, #75, #150, #92, #176'' © Michael Wolf Estate, courtesy Gallery Wouter van Leeuwen. Foto: Eva Broekema

Overzicht 'City Life' met in de voorgrond Abdulrazaq Awofeso, 'Gross Domestic Populace GDP' (2020), tweeduizend geverfde houten sculpturen. Foto: Eva Broekema

Entree 'City Life': kleipakketjes ophalen voor 'Het volk der introverten' van Mirthe Dokter (2020), foto: Eva Broekema

Opmerkelijk genoeg worden ook van verschillende andere makers werk rond steeds vier verschillende steden getoond. Su Tomesens videoserie Street vendors (2018) wordt gepresenteerd als vierkanaalsvideo die de toeschouwer omringt, en beelden laat zien van het zware en onzekere bestaan van straatverkopers in Medellín, Tirana, Johannesburg en Yogyakarta. De audiovisuele prikkels komen van alle kanten, wat desoriënterend werkt en daardoor uiteindelijk ontaardt in vergelijken: wat zijn de overeenkomsten en wat zijn de verschillen tussen deze omgevingen? In die zin laten ze goed zien dat er op veel plaatsen in de wereld de enorme groei van steden leidt tot schrijnende leefomstandigheden van hun bewoners. Wat deze video’s echter parten speelt, evenals de foto’s van Roemer en Wolf, is dat vooral een symptomatische indruk maken, zonder de onderliggende oorzaken inzichtelijker te maken: je ziet wat er in de steden gebeurt, maar niet waarom. Voor die achtergronden moet je toch weer je expositiegids openslaan.

Dat is anders met Future Cities (2018), een multimediaal project van journalist Stephanie Bakker en fotograaf Yvonne Brandwijk. Ook zij laten vier steden zien – Kinesha, Yangon, Medellín (wederom) en Addis Abeba –, met een combinatie van foto’s, infographics en korte documentaire video’s waarin stadsbewoners over hun leven vertellen. De nadruk ligt niet op de knelpunten, maar op de manier waarop de stedelingen kansen zien om te groeien, waar hun leefomgeving natuurlijk ook weer op reageert. Intrigerend is bijvoorbeeld het verhaal over de opbloei van de kunstscene in Yangon, die mogelijk werd gemaakt door galerieën te openen die níét gericht zijn op kunst voor toeristen. Future Cities is door deze opzet de enige bijdrage van documentaire aard die dieper graaft dan de visuele indrukken en laat zien wat daarónder functioneert. Schrijnend is het verhaal van de stylist die voor grote sterren werkt, maar moet concluderen dat dat niet betekent dat hij het heeft gemaakt: deze clientèle zorgt er eenvoudigweg voor dat hij het hoofd boven water kan houden.

Su Tomesen, 'Street vendors': Medellín, Tirana, Johannesburg, Yogyakarta (2018), vier kanalen video installatie. Courtesy van de kunstenaar. Foto: Eva Broekema

Detail 'Future Cities' (2018), multimedia project met video, foto’s en prints. Courtesy van de kunstenaars. Presentatie: Yvonne Brandwijk (concept en fotografie), Stephanie Bakker (concept en tekst), Kummer & Herrman (vormgeving). Korte documentaires: Yvonne Brandwijk (camera, regie), Stephanie Bakker (interviews, regie), Maaike Holvast (montage), John Loughlin (kleurbewerking), Casper van Deuveren (sound design), Sjaan de Bruin (vertaling, ondertiteling). Foto: Eva Broekema

Het midden van de ruimte is gewijd aan verschillende sculpturen en installaties, waarvoor veelal gebruik is gemaakt van gevonden voorwerpen. Ook deze werken laten het straatniveau zien. Dat zorgt voor een sterke verbondenheid met bijvoorbeeld de eerder genoemde video-installatie Street vendors, waarin veel aandacht is voor wat je op straat tegenkomt; niet alleen verkopers en hun klanten, maar ook het afval dat ze achterlaten en verzamelen. Het ruimtelijke werk  vormt een welkome ‘toevoeging’ op de documentaire bijdrages: ze gaan verder de diepte in, omdat ze niet alleen de buitenkant van het stadsleven laten zien, maar ook laten zien hoe de dagelijks ervaringen juist in het innerlijk van hun bewoners verwerkt worden. Under your skin (2019), de droomachtige installatie van Maga Berr (geboren in Peru, woont in Amsterdam), oogt aanvankelijk alsof die weinig te maken heeft met de grootstedelijke realiteit, maar als je blijft kijken valt op hoe donkere en witte visuele elementen – opvallend veel lichaamsdelen, die natuurlijk metonymisch voor een mens staan – een eigen plaatsje ten opzichte van elkaar proberen te vinden. Hoofden en armen steken af tegen tafeltjes en krukjes in een andere kleur, of vinden juist beschutting in objecten met dezelfde kleur. Dit kunstwerk is een bijna abstracte en daardoor indringende vertaling van een grootstedelijke omgeving als de Bijlmer, waar de installatie zijn oorsprong vindt tijdens een residentie waarin Berr met verschillende bewoners sprak over de ingrijpende gevolgen van gentrificatie en uitsluiting in de stadsplanning.

Bij het zien van Yasats levenswerk Der Stapel ontkom ik maar niet aan de indruk dat deze stapels óók steden zijn, bij elkaar gehouden met tie-wraps en spanbanden. Wat zal er gebeuren wanneer zo’n verzameling maar blijft groeien en uiteindelijk op knappen staat?

Maga Berr, 'Under your skin' (2019), installatie van keramiek, engobe, verf, hout, 400 x 150 x 150 cm. Courtesy van de kunstenaar. Foto: Eva Broekema

Umut Yasat, 'Der Stapel 5, 16 en 17'. Courtesy van de kunstenaar en GNYP Gallery, Berlin. Foto: Eva Broekema

Maar de mooiste bijdrage komt uiteindelijk van Umut Yasat, die afwisselend in Karlsruhe en Istanboel werkt. Zijn levenswerk heet Der Stapel, dat bestaat uit verschillende steekwagens waarop een bonte verzameling aan spullen is bijeengebonden: van textiel en plastic bakken tot videobanden en een boek over Joseph Beuys. Hier worden er drie getoond, gemaakt tussen 2017 en 2018. Ze zijn zo hoog als hun maker (of verzamelaar): één meter vijfenzeventig. Met de veel letterlijkere weergaves van het documentaire materiaal in het achterhoofd, ontkom ik maar niet aan de indruk dat deze stapels óók steden zijn, bij elkaar gehouden met tie-wraps en spanbanden. Wat zal er gebeuren wanneer zo’n verzameling maar blijft groeien en uiteindelijk op knappen staat?

VOLG METROPOLIS M OOK OP INSTAGRAM

City Life is nog t/m 23 augustus te zien in De Kerk, tijdelijke tentoonstellingslocatie van Museum Arnhem

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus

Recente artikelen