Adam Patterson, still uit ‘A Ship of Fools’, te zien in TENT Rotterdam
De onthullende werking van maskers
In Adam Pattersons solotentoonstelling The Whole World is Turning bij TENT Rotterdam wemelt het van maskers, beschilderde stoffen en zeeschelpen. Maskers die bedekken en toch iets onthullen (de kunstenaar gebruikt de genderneutrale voorvoegsels zij/hun).
Een man met baard, rood pak en vilthoed, versierd met bloem en pluim, wordt omringd door een gemaskerde menigte. Op het schilderij Zelfportret met maskers (1899) beeldt de Belgische kunstenaar James Ensor (1860-1949) zichzelf natuurgetrouw af te midden van een carnavalsstoet aan geesten, demonen, monsters en schedels die hem van alle kanten insluiten. Zijn gelaat is evenwichtig, hij lijkt door de gekte niet gedeerd. Voor hem onthullen maskers immers het ware gezicht van hun drager in plaats van het te verhullen.
Ensors kijk op de menselijk natuur lijkt ook aan kunstenaar Adam Patterson niet voorbij te zijn gegaan. In de eerste video van hun solotentoonstelling The Whole World is Turning bij TENT Rotterdam kijkt een figuur met een masker bestaande uit een glinsterende snavel gehuld in een kapiteinsuniform van witte veren uit over de zee. Met zijn verrekijker speurt hij de kust af. In het vizier ziet hij een matroos die als een meermin in de branding ligt. De zeeman houdt aandachtig een schelp tegen zijn oor, zijn gezicht gaat gesluierd onder een met gouden pailletten bedekte stof, zijn bast is ontbloot. De scène vormt het begin van Looking for ‘Looking for Langston’ (2019), een video die verwijst naar Looking for Langston (1989) van kunstenaar Isaac Julien. De korte film, in wezen een in memoriam voor de in 1967 overleden Amerikaanse dichter Langston Hughes, wordt gezien als viering van de manier waarop zwarte queer identiteit vorm heeft gekregen in de culturele periode die bekend is komen te staan als de ‘Harlem Renaissance’.
[blockquote]Voor Adam Patterson, net als voor James Ensor, onthullen maskers het ware gezicht van hun drager in plaats van het te verhullen
Tijdens Pattersons jeugd in Barbados was de film voor de kunstenaar een verboden vrucht die zij alleen in stukjes te zien kregen. Hun verlangen naar de film, waarin zij hoopten zichzelf gespiegeld te zien, proberen ze nu met hun eigen Looking for te omvatten. Zoals Isaac Julien Langston Hughes inzette als een katalysator voor eigen driften, gebruikt Patterson Juliens film om hun verlangens op te projecteren. Het glinsterende carnaval dat daaruit voortkomt is op zijn beurt zo overdadig, dat niet alleen Patterson maar ook de toeschouwer de kans wordt gegund zich te spiegelen aan de geanonimiseerde maskerade.
Maskers zijn voor Patterson, net als voor zijn schijnbare zielsverwant Ensor, geen verhullings- maar onthullings-mechanisme. Terwijl kostuums door Ensor werden gezien als weerspiegeling van wat daaronder schuilgaat reflecteren zij bij Patterson niet alleen de ‘ware aard’ van de drager maar van ook die van de toeschouwer. De stil gekoesterde wens van de een wordt zo omgezet in de uiterlijke weelde van de ander. Evenals de schilderijen van Ensor, die door sommigen als lelijk bestempeld worden, zijn ook de video’s van Patterson verre van gelikt. De gefilmde maskerade is in grove toetsen opgezet, vol van botte hoeken en butsen. De lange shots waar de werken uit bestaan lijken gefilmd door een camera die niet helemaal weet scherp te stellen.
Pattersons gefilmde maskerade is in grove toetsen opgezet, vol van botte hoeken en butsen. De lange shots waar de werken uit bestaan lijken gefilmd door een camera die niet helemaal weet scherp te stellen
Een film- of schilderstijl kan een toeschouwer aanstaan of niet maar de boodschap blijft bij Patterson pertinenter dan hun visuele stijl, zoals ook te zien is in de video (2019) waar de tentoonstelling haar titel aan ontleent. Hierin reageert Patterson op de ravage die orkaan Dorian eerder dat jaar heeft aangericht op de Bahama’s. Te zien is hoe vier gemaskerde figuren – dit keer bedekt door een stof met zwarte pailletten – dansen op een strand in een cirkel rond een geblinddoekte vrouw in een witte tuniek. De blinde orkaan, zoals de vrouw door Patterson genoemd wordt, danst wild en uitbundig. Soms alleen en dan weer omringd door de groep die ieder om hun middel een beschilderde omslagdoek dragen. De doeken worden in de video gebruikt om de dansscènes te onderbreken: af en toe duiken ze op, wapperend in de wind.
Het is niet per se de identiteit van Patterson, maar die van de Caraïben, waar de kunstenaar is opgegroeid, die hier wordt gespiegeld. Geteisterd door natuurverschijnselen ten gevolge van klimaatverandering wordt dit gebied steeds meer aangetast, zoals ook naar voren komt in het video-drieluik A Ship of Fools (2020). Op de schermen is, steeds vanuit een andere hoek, een gemaskerd figuur te zien met een zeeschelp tegen het oor, gelegen in wat lijkt op een rijkelijk versierd bootgraf dat is aangespoeld op een strand. Te horen zijn woorden van schrijvers en kunstenaars Ark Ramsay, M. Maria Walhout en Clementine Edwards vertolkt door Nicole Jordan. ‘Worship the apocalypse and all its guises’ klinkt er onder feestelijke begeleiding van Patterson op steeldrum.
De boot op het droge zou een overblijfsel kunnen zijn van de menigte plaaggeesten te zien op Ensors schilderij. Nadat zij onbezorgd hun ware gezicht hebben kunnen laten zien rest er nog een leeg, gemaskerd omhulsel. In Looking for ‘Looking for Langston’ wordt deze schelp bewoond door Patterson eigen herinnering om aan te tonen dat men een ander of diens werk als tussenpersoon kan gebruiken om persoonlijke verlangens op te projecteren. In The Whole World is Turning en A Ship of Fools kaatsen zijn fonkelende ‘zelfportretten’ de blik van de toeschouwer onverbiddelijk terug. Toeschouwers worden opgeroepen bereidheid te tonen om pijn en angst te voelen die hen misschien niet eigen is. Zodoende dient Adam Pattersons solotentoonstelling bij TENT een verzoek in dat de afgelopen maanden steeds vaker de ronde doet, met name in het Rotterdamse museumkwartier.
Adam Pattersons ‘The Whole World is Turning’ is t/m 27 september te zien in TENT, Rotterdam
Lena van Tijen
is schrijver