Screenshot van de opening, met linksboven een plattegrond van de digitale tentoonstelling waarop een rode stip te zien is: de locatie van de auteur in de tentoonstelling
Vernissage op afstand – Constant Dullaart ontwikkelt openingapp voor This Unjust Mirror – Berichten uit een andere wereld
Een openingsavond op afstand: voor een kunstenaar die zich al jaren bezighoudt met schijnvertoningen op sociale media lijkt het zo gek nog niet. Loes van Beuningen neemt plaats achter haar computer en bezoekt de 100 % coronaproof vernissage van Constant Dullaarts This Unjust Mirror in het Fries Museum.
Exact om 17:00 moest het gebeuren vorige week zaterdag; de opening van de eerste museale solotentoonstelling van Constant Dullaart: This Unjust Mirror. Het evenement vond vanwege de coronacrisis digitaal plaats en was vanaf dat moment – en geen minuut eerder – te volgen via de website van het Fries Museum. Dullaart ontwikkelde zelf de software waarmee je als bezoeker de plechtigheid kan bijwonen en virtueel een deel van de tentoonstelling kon bewonderen. Via ‘Common Garden’, de naam van het online platform, zouden we een openingswoord krijgen van directeur-bestuurder van het museum Kris Callens, conservator moderne en hedendaagse kunst Hanne Hagenaars, en uiteindelijk de kunstenaar zelf.
Dat ging niet helemaal zoals gepland. Callens nam kort het woord en kondigde Hagenaars aan, maar die was nergens te bekennen. Constant Dullaart vulde daarop de leegte met een welkom aan het aanwezige publiek, maar verbrak zijn verbinding kort daarop toen hij tijdens zijn toespraak gestoord werd door (ik neem aan) zijn kind. Vervolgens werd ik zelf automatisch uitgelogd van het platform omdat ik te lang inactief was geweest; oftewel aan het luisteren was naar de sprekers.
Alle nadelen van het op afstand werken, waar we sinds de ‘intelligente lockdown’ (bijna) allemaal (dagelijks) mee te maken krijgen, kwamen hier in een kwartiertje aan bod. Technische problemen, een kind dat niet begrijpt waarom je achter die computer zit te praten of een partner die je aandacht opeist, ongewenst uit een programma gegooid worden waardoor je steeds opnieuw moet inloggen: het is niet ideaal te noemen.
Toch heeft een vernissage op afstand ook voordelen. Je kunt op je gemak de werken bekijken en door de virtuele tentoonstellingsruimte navigeren, zonder gestoord te worden door de hordes mensen die een opening bezoeken en die in een uur tijd alles gezien willen hebben. En daarbij hoef je je niet te irriteren aan de mensen die selfies nemen met een kunstwerk voor hun Instagramprofiel. Dullaart had bovendien wat extra functionaliteiten in Common Garden gebouwd, zoals een chat en de mogelijkheid te spreken met bezoekers die zich in je buurt op het virtuele platform bevonden (te herkennen aan een stipje), zoals bij een echte opening. Maar er werd in mijn ervaring niet veel gebruik van gemaakt.
This Unjust Mirror kent een fysiek deel in Leeuwarden en een digitaal deel, waar je naast enkele werken ook foto’s van de fysieke tentoonstelling kunt bekijken onder het kopje ‘Groeten uit Leeuwarden’ en een videorondleiding. Het is een ontdekkingsreis door de wereld van de online nepaccounts en fake news. We zien op Common Garden een portretgalerij van nepprofielen op Instagram, met spelfouten in de bio en een incoherente reeks foto’s. Deze fictieve profielen worden gebruikt om likes te genereren; de maat voor je succes op sociale media. Die likes kun je echter gewoon kopen op internet. Er bestaat een markt voor in landen als India en Bangladesh, waar mensen dag in dag uit werken aan het maken van nepaccounts om likes te kunnen plaatsen voor de koper.
Dullaart wil met deze tentoonstelling vraagtekens zetten bij de verschillen tussen oprechtepostsen propaganda, tussen persoonlijke meningen en desinformatie. Hij gebruikt de sociale media als materiaal voor zijn eigen werk, belicht de absurditeit ervan en levert op die manier commentaar op het internet. Neem #Brigading_Conceit, waarin de kunstenaar de bezoeker van de tentoonstelling uitnodigt om een selfie te maken in een spiegel en die op Instagram te plaatsen met de titel van het werk als hashtag. Diegene krijgt vervolgens binnen twee dagen aandacht één van de legers nepaccounts van de kunstenaar; fake engagement. Een illustratie van de industrie die achter de sociale media schuilgaat.
‘Snap out of that bubble!’, wil Dullaart met zijn werk zeggen. Hoe sympathiek ook, echt opzienbarend is dat niet meer
De titel van de tentoonstelling verwijst naar het boek The Picture of Dorian Gray van Oscar Wilde, waarin het geschilderde portret van de hoofdpersoon als ‘een oneerlijke spiegel’ veroudert in zijn plaats zodat hijzelf jong en fris blijft. Aan de wereld toont Dorian Gray alleen zijn geïdealiseerde gezicht, net als de meeste Instagrammers dat doen met behulp van allerlei filters en hulpgrepen. ‘Snap out of that bubble!’, wil Dullaart met zijn werk zeggen. Hoe sympathiek ook, echt opzienbarend is dat niet; zelfs bij RTL Boulevard wordt tegenwoordig aandacht besteed aan de negatieve effecten van de nepheid van Instagram. De mainstream heeft de #NoFilter-hype al lang geïncorporeerd.
Wel interessant is dat Dullaart deze kritiek situeert in de context van een museum; de plek die, zo hebben we de afgelopen jaren gezien, vaak nog inspeelt op de Instagramtrend. Veel musea proberen selfiemogelijkheden te creëren om daarmee bezoekers binnen te halen. Hoopt het Fries Museum met deze sociale mediakritiek stiekem ook op een likeskanon?
This Unjust Mirror, Fries Museum, Leeuwarden, 10 oktober 2020 t/m 14 februari 2021
Loes van Beuningen
is kunsthistoricus