‘Are You Uncomfortable’, project space On The Inside, foto: Sonia Mangiapane, Johan Tahon, Dieu Fleuve III (2010), Courtesy of the artist and Gerhard Hofland Gallery, Amsterdam
Wanneer het ongemakkelijk wordt – groepstentoonstelling ‘Are You Comfortable?’ bij On The Inside
Ongemak is meestal niet zichtbaar, het is geen omstandigheid maar eerder een resultaat, iets wat gevoeld wordt of bijvoorbeeld afgelezen aan een gezicht. De vrij cerebrale groepstentoonstelling Are You Comfortable? in het Amsterdamse On the Inside (NDSM) laat het dan ook vooral aan de kijker om het fenomeen te herkennen en ervaren.
De tentoonstelling Are You Comfortable? onderzoekt de verschillende manieren en momenten waarop ongemak zich voordoet. In de wat wollige introductietekst in de brochure die de tentoonstelling begeleidt, worden vragen opgeroepen rondom het grijpbaar maken van ‘ongemak’ als fenomeen dat zich in de geest, in de spanning tussen verschillende objecten of in de kwetsbaarheid van het lichaam manifesteert.
Het meest recht voor z’n raap is misschien nog Alicia Framis’ videoperformance The Walking Ceiling (2018). Vrouwen lopen in een colonne door het Gender Pavilion in Sala Alcalá terwijl ze gezamenlijk een glazen plaat op hun hoofden dragen; een directe verwijzing naar het ‘glazen plafond’ waar vrouwen en minderheden in hun leven veelal tegenaan lopen. Het werk roept op meerdere manieren ongemak op; enerzijds door deze pijnlijke realiteit zodanig direct uit te beelden; anderzijds omdat het schuurt om mensen met een waarschijnlijk heel zware en drukkende glasplaat op hun schedel te zien lopen.
[blockquote]Het meest recht voor z’n raap is misschien nog Alicia Framis’ directe verwijzing naar het ‘glazen plafond’ waar vrouwen en minderheden in hun leven veelal tegenaan lopen
Er worden in de tentoonstelling nog vaker glasplaten bijgehaald. Niet gek, want glas heeft een verschijning die zich goed leent voor het ongemak waar de tentoonstelling naar op zoek is: het is op het eerste oog transparant, glad en harmonieus, maar doet zich naarmate je langer kijkt steeds dreigender voor. Het is zwaar en breekbaar; onder druk kan het versplinteren, barsten, of vlijmscherp en dus gevaarlijk worden. Twee sculpturen van Jose Dávila, Joint Effort en Joint Effort (VI) (2015), bestaan uit stenen en glasplaten die aan elkaar hangen met gordels. De werken schijnen harmonieus, maar zodra je de kwetsbare compositie registreert lijkt het alsof één dwarrelend stofje de hele boel kan laten imploderen. Toch gebeurt dat niet; de elementen hangen in een volmaakt evenwicht en houden elkaar op hun plaats.
Panopticon (2021), ook van Jose Dávila, roept afkeer en fascinatie tegelijk op, en is op een vreemde manier lekker om naar te kijken. Een glazen bol balanceert op een totempaal van betonnen elementen die elkaar tegenspreken. Het wringt, maar toch blijf je kijken; een soort conceptuele weergave van wat het betekent om een ramptoerist te zijn.
Glas is op het eerste oog transparant, glad en harmonieus, maar doet zich naarmate je langer kijkt steeds dreigender voor
CCTV of video-surveillance is het gebruik van videocamera’s binnen een gesloten circuit van beeldschermen. Vortex (2019 – 2020) van Melanie Smith is een videoregistratie van 28 lichamen die zich op en rondom een sculptuur begeven terwijl de kunstenaar buiten beeld instructies geeft aan de halfblote performers. Door de gefragmenteerde beelden van de CCTV en de vreemde, soms erg intieme invalshoeken (de camera stil blijft geregeld langdurig gericht op een tepel, een bilnaad of een versteend gezicht), ervaar je als kijker een vreemd, onthecht gevoel terwijl je probeert om de beeldsnippers aan elkaar te knopen en er een steekhoudend geheel van te maken.
Het werk is deels gebaseerd op de gravure The circle of the lustful die William Blake tussen 1826 en 1827 maakte als illustratie bij de Hel/Inferno van Dante’s Goddelijke Komedie. De circle of the lustful was een plek in Dante’s Hel die gereserveerd was voor degenen die zich bij leven schuldig maakten aan lust en aan lust gerelateerde zonden zoals overspel. In een maalstroom werden de zondaars heen en weer geschud, kronkelend als een spiraalvorm van hulpeloze lichamen, gedoemd om tot in de eeuwigheid heen en weer geschommeld te worden. De videoregistratie van Melanie Smith voelt als een soort caleidoscopische high-tech versie van Blake’s gravure.
Door de vreemde, soms erg intieme invalshoeken (de camera stil blijft geregeld langdurig gericht op een tepel, een bilnaad of een versteend gezicht), ervaar je als kijker een vreemd, onthecht gevoel
Het blijft ongrijpbaar wanneer een aangename sensatie omslaat en verandert in ‘ongemak’. Wanneer wordt een omhelzing een wurggreep, beginnen zich doorligplekken te vormen, is de tegendruk te groot en knapt er iets? De sterkste werken in Are You Comfortable? spelen op een poëtische manier met de ongrijpbaarheid van ongemak, proberen te laten zien wat je niet kunt zien en kleden het fenomeen zo als het ware binnenstebuiten. Het lijkt erop dat ongemak optreedt wanneer een verwachtingspatroon niet wordt ingelost, wanneer een surveillancecamera geen lege parkeerplaats maar een kwetsbaar lichaam laat zien, of wanneer een kunstwerk de wetten van de zwaartekracht lijkt te tarten.
Are You Comfortable? is t/m 31 juli te zien in On The Inside, NDSAM Werf Amsterdam
Robin Barry
is schrijver