Oprijzend uit de puinhopen – de eindpresentatie van het HISK 2022
Het is geen fijne tijd voor het HISK (Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Gent en Brussel). Eerst legde de pandemie ook dit postacademisch instituut jarenlang lam, tot frustratie van de deelnemers. En toen corona op zijn einde liep, werd begin 2022 de subsidie van de Vlaamse regering definitief beëindigd. Een schok. Maar het oude instituut met internationale roep is niet van plan op te geven. In Brussel is met gevoel voor drama onder de titel A Glittering Ruin Sucked Upwards de eindpresentatie van jaargang 2022 ingericht, in een grote ruimte van een voormalige sigarettenfabriek in Molenbeek.
‘Something protracted, fluctuating, fluid and process-based.’ In de toelichting lees ik dat A Glittering Ruin Sucked Upwards de liefde verklaart aan de tijd. Er staat dat de 12 deelnemers van de eindpresentatie van HISK hun tentoonstellingsformat zien als iets dat beschouwd moet worden als een reactie op ‘the deeply ingrained sensation that we need time’. Tijd die hen weggenomen is door corona. Tijd die ze, nu ze hun leven weer terug hebben, ten volle willen benutten, beleven, activeren. ‘We need the long time, the time of immersion, meditation and organic growth.’ De tentoonstelling zien ze als een ‘machine’ die hen daarbij behulpzaam is, en ook kan blijven, een generator van ideeën, die alles uiteindelijk tot leven brengt.
Centraal in de presentatie- staat een tijdelijke keukenunit, waar de deelnemers zich gedurende de opbouw en duur van de tentoonstelling regelmatig verzamelen voor een continue dialoog. Om de mobiele keuken staan de werken vrij opzichtig gegroepeerd in tijdelijke constellaties, wachtend op hun verplaatsing, zo niet hun verwijdering. Sommige werken suggereren spelvormen, andere ontmoetingsruimtes, een derde toont kleren die er hangen en liggen om gedragen te worden, wellicht op een toekomstig moment, als om er leven in te blazen. De enscenering met de vilten kostuums doet vermoedelijk niet onbedoeld denken aan een installatie van Joseph Beuys.
Ik loop enigszins onthecht rond door de Brusselse fabriek, gewend als ik ben aan een overdaad aan toelichtingen die mij vertellen hoe het werk te duiden valt. Er is een plattegrond, maar die is niet makkelijk leesbaar. Een inleiding per werk ontbreekt. Ik moet er zelf iets van zien te maken, wat niet meevalt in het labyrint dat de tentoonstelling geworden is. De zaal is groot en vol, van de meeste kunstenaars staan de werken verspreid over de hele ruimte.
Ik herken Psei-Hsuan Wang, over wie onlangs op deze site geschreven is. Haar keramieken figuren staan erbij als wachters aan de kopse kanten van de zaal. Je kunt in de beelden als je wilt een Phoenix herkennen, die bezig is zich uit de as op te richten.
Zhixin Angus Liao pluist de locatie uit, de sigarettenfabriek Saint Michel die eens in het gebouw gevestigd was en bouwt er een omvangrijke installatie omheen, met kasten vol archiefmateriaal. Ik denk dat het een historische reconstructie is, maar als ik de bio online lees lijkt de kunstenaar op een ander spoor bezig, sociaal kritisch, zinspelend op de manier waarop systemen en individuen vaak tegengestelde belangen hebben. De observatie slaat vermoedelijk ook op de situatie daar, op HISK, de groep, de residency, de vraag hoe zich te verhouden tot elkaar en het geheel.
Bij mijn rondgang mis ik de reuring die de toelichting belooft. Het is stil in de fabriek, er is alleen een enkele bezoeker en een toezichthoudende student die iedereen welkom heet en vriendelijk te woord staat.
Afgelopen oktober publiceerden we in Metropolis M een tekst van Tim Hollander over This is The Show and the Show is Many Things, de legendarische tentoonstelling van Bart de Baere uit 1994 in het toenmalige Museum voor Hedendaagse Kunst in Gent (op locatie van het Museum voor Schone Kunsten). We herkenden in dat icoon van de beweeglijke tentoonstelling uit de jaren negentig een relativering van de autonome positie van het kunstwerk die momenteel in verschillende presentaties te zien is (meest nadrukkelijk op documenta fifteen). De beweging is misschien minder expliciet of anders uitgespeeld dan toen, maar zeker aanwezig. This is The Show relativeerde niet alleen het gebaar van de tentoonstelling, van de maker en de curator, zij bracht alles ook samen in een nieuw meer collectief verband waarin mijn en dijn niet meer van betekenis was, zelfs elke relevantie verloor. De continue beweging was in die omvorming van waarden een belangrijk instrument, een zoektocht naar betekenis die niet vooraf gegeven was en institutioneel bevestigd.
Het is een radicaliteit die ik hier in Brussel, althans op het moment van mijn bezoek mis. Als er een feest was, niet nu. Als er beweging was, niet nu. Als er publiek gesproken wordt, niet nu. Misschien is het van een eindpresentatie op een school ook te veel gevraagd, kun je een dergelijke vergaande gelijkschakeling van alles en iedereen niet verwachten. Het schoolsysteem verdraagt nu eenmaal geen collectief proces, het hecht aan individualiteit en individuele beoordeling. De annalen van het archiefwerk van Zhixin Angus Liao geven het aan. Pontificaal in de ingang staan ze archivering uit te drukken, rug na rug, doos na doos. De namen van de studenten zullen hier weldra individueel genoteerd staan, stuk voor stuk, dossier na dossier.
En dus eindig ik hier, zoals uiteindelijk wellicht ook bedoeld is, in een poging alles van elkaar te onderscheiden en noem enkele namen die mij zijn bijgebleven. Naast de genoemde en getoonde kunstenaars is dat het spel van Felipe Muhr, de videos van Stephane Rizaj en Linda Jasmin Mayer.
De laatste laat mensgrote vogels door een landschap banjeren in een reflectie op het leven, de natuur en – vermoedelijk – de positie van de kunstenaar, aan de rand ervan, apart, zonder gezelschap, hoezeer dat misschien ook wordt verlangd. Het is simpel en effectief. Quo Vadis heet het werk.
Het werk zal vooral bedoeld zijn als een reflectie op de ecologische ruïne waar de tentoonstelling met zijn expliciete titel evengoed op zinspeelt, maar ik zie er in dit gezelschap ook een reflectie op de kunstenaar in. Aansluiting op elkaar en de samenleving wordt gezocht maar niet helemaal gevonden. Er spreekt een zekere gelatenheid uit de video die de kijker meeneemt naar allerlei schitterende locaties op de wereld, van de sneeuw tot de woestijn, een vochtig bos en een bizarre parkeergarage. Wie dit ook moge zijn of wat ze ook verbeelden, de wezens met hun maskers zijn en blijven vreemde vogels.
A Glittering Ruin Sucked Upwards, HISK 2022, Brussel, 8.12.2022 t/m 29.1.2023 Meer info HIER
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M