metropolis m

Zeldzame metalen komen tegenwoordig overal voor. Bijvoorbeeld in onze broekzakken, waar ze onderdeel zijn van telefoons. Voordat de metalen als microprocessor in onze apparaten terechtkomen, moeten ze eerst worden gewonnen. Het landschap waarin dat gebeurt, is het eerste wat je ziet bij binnenkomst in het Eindhovense MU. Grote fotorealistische renderings tonen de mijnen in Congo, waar het ruwe erts uit de grond wordt gehaald.

Het kunstenaarsduo Revital Cohen en Tuur van Balen, van wie eerder werk te zien was in Berlijn en Londen, is in Nederland nog niet zo bekend. In 2012 toonde het Rotterdamse V2 hun werk en nu presenteert MU onder de titel Avant Tout, Discipline een solotentoonstelling met nieuw en recent werk. Tijd voor een kennismaking. In de presentatie in Eindhoven wordt een infrastructuur van grondstof tot eindproduct gevolgd, in dit geval de route van zeldzame metalen. Het is algemeen bekend dat de winning van grondstoffen die nodig zijn voor onze flitsende smartphones en laptops aanleiding geven tot smerige conflicten in landen als Congo. De installatie van Cohen en Van Balen documenteert deze realiteit. De kunstenaars plaatsen de bezoeker in de wereld van de geopolitieke relaties. Het lijkt alsof ze niets willen voorkauwen of achterhouden voor de bezoeker. Dit zorgt voor een confrontatie met de werkelijkheid.

Het meest recente werk in de tentoonstelling is de video Trapped in the Dream of the Other (2017). De kunstenaars ontleenden de titel aan filosoof Gilles Deleuze, die schreef dat wie onderdeel is van andermans dromen altijd ‘fucked’ is. In het geval van de mijnwerkers in Congo bevestigt de video deze uitspraak volledig. De mijnwerkers hakken met primitief gereedschap mineralen uit de grond om daarna, gebukt onder een loodzware buit, de berg weer af te dalen. De productiekant die schuilgaat achter de techno-kapitalistische droom van onze gelikte apparaten, is voor Congolese arbeiders uitputtend en staat in scheve verhouding tot het gebruiksgemak van dezelfde apparaten.

Naast het tonen van ethische misstanden, is de video ook een spektakel op zich. We zien bijvoorbeeld flitsen en knetterende vonken van vuurwerk. De kunstenaars lieten het vuurwerk speciaal maken in China, om het daarna naar Congo te laten verschepen. Deze actie keert de route van de zeldzame metalen om, die doorgaans in Congo worden gedolven en daarna in Chinese fabrieken worden verwerkt. Het vuurwerk werd via een netwerkverbinding vanuit een studio in Londen tot ontsteking gebracht. Een van de kunstenaars activeert hiervoor het ontstekingsmechanisme door op een plastic pistool te drukken, dat sterk doet denken aan een gamecontroller. De video zelf is ook gemodelleerd naar de esthetiek van een videogame. Zo is het beeld opgenomen door een camera die op iemands hoofd werd gemonteerd, waardoor elke beweging van het blikveld lijkt te worden gecontroleerd door de input van een speler.

Het toepassen van de game-esthetiek op het ruige mijnlandschap is ironisch, want de spelcomputer kan alleen bestaan door de grondstoffen uit het gefilmde landschap. Hightech wordt geconfronteerd met lowtech. Door dit perspectief te kiezen, richten de kunstenaars de blik van de computer op de ontstaansvoorwaarde daarvan, waardoor deze permanent achteromkijkt.

In het werk D/AlCuNdAu keren de kunstenaars de bewerking van het materiaal om. De metalen en mineralen uit harde schijven zijn teruggebracht naar hun oorspronkelijke staat; een brok natuur. In een begeleidend essay, merkt Eva Wilson op dat ‘something prehistoric can be engineered’. Dit kunstwerk toont inderdaad dat het mogelijk is om de natuur kunstmatig weer te destilleren uit de techniek en terug te brengen naar de originele vorm.

In Avant Tout, Discipline maken Cohen en Van Balen in elk werk een proces ongedaan. Door zeldzame metalen uit apparaten te halen, lijkt het alsof het proces van delven en verwerken nooit heeft plaatsgevonden. Het exporteren van Chinees vuurwerk naar Congo is in feite een manier om een beweging ongedaan te maken: door iets typisch Chinees als vuurwerk dezelfde route te laten afleggen als die van Congolese grondstoffen, worden de reizen als het ware tegen elkaar weggestreept. De kunstenaars willen zichtbaar maken dat het ongedaan maken van processen doet lijken alsof de bijbehorende desastreuze gevolgen nooit hebben plaatsgevonden. Niets is echter minder waar. Het werk in de tentoonstelling slaagt erin om op een subtiele manier te illustreren dat we nog steeds in een ontkenningsfase zitten. We weten dat de aantrekkingskracht van technologie elders voor ellende zorgt, maar willen dit niet werkelijk onder ogen zien en ons gedrag aanpassen.

De titel van de tentoonstelling verwijst naar de onmacht om onszelf te veranderen. De kunstenaars troffen het gebod ‘Avant Tout, Discipline’ (Discipline voor alles) aan in een Congolees kantoor. Zowel de mijnwerkers die in een afhankelijkheidsrelatie worden gemanoeuvreerd, als de consumenten die de nieuwste iPhone willen hebben, zijn onderworpen aan die disciplinering. De tentoonstelling laat zien dat veel ongedaan kan worden gemaakt, maar dat we niet in staat zijn om het proces dat aan de basis ligt van de misstanden te veranderen. Daarvoor is de aantrekkingskracht simpelweg te groot.