metropolis m

Het symposium, georganiseerd door de Jan van Eyck Academie en Maastricht Centre for Arts and Culture, Conservation and Heritage (MACCH), brengt op 20 en 21 maart zowel academici als kunstenaars van verschillende disciplines bijeen om na te denken over het overkoepelende begrip van ‘regeneratie’. Uit een open call zijn maar liefst 108 projecten geselecteerd, uiteenlopend van projecten die door middel van materiaal en ambacht een nieuwe blik werpen op de toekomst, zoals het werk van Fadhel Mourali die middels het ambacht van zijn overgrootvader zijn eigen identiteit onderzoekt, tot filmmakers, zoals Dr. Angela Peccini en Sefryn Penrose, die met hun film Swan Out via het landschap kritiek leveren op de patriarchale samenleving. De eerste dag van het symposium wordt afgesloten met genoemde keynote van antropoloog Tim Ingold.

‘To be contemporary with another, is to share time. What time do we share with contemporary art?’ Met deze provocerende vraag opent Ingold zijn lezing over tijd en het kunstwerk, waarin hij op zoek is naar een herdefinitie van het begrip ‘contemporary’. In zijn lezing wordt duidelijk dat hedendaagse kunst volgens hem, anders dan voor de hand ligt, niet zozeer over het nu zou moeten gaan. Kunst die zich te veel aan het moment vastklampt, verliest haar verbinding met het verleden en de toekomst. ‘Today’s contemporary art has drowned out the voices of the past but has no afterlife’, stelt Ingold kritisch.

Volgens Ingold heeft deze kunst de liefde voor de wereld verloren. En juist die liefde, amor mundi, hebben we nodig om nieuwe generaties verantwoordelijk te kunnen houden voor de wereld. Het zijn onze voorouders die ons de wereld meegeven en het is aan ons om daar zorg voor te dragen. We moeten volgens hem ‘contemporary zijn’ met onze voorouders, waardoor we niet naar het verleden, maar naar een mogelijke toekomst kunnen kijken.

Tijdens de eerste sessie Communities & Storytelling wordt dit gedachtegoed tastbaar gemaakt. Zo gaat Julie Fassbinder in gesprek met Ricardo Burgzorg over het project Draden van ons Nederlands slavernijverleden, een participatief erfgoedproject dat archiefbronnen verweeft met materiële cultuur en betrokkenheid van de gemeenschap om de blijvende impact van slavernij in Nederland te erkennen en spreekt Lucia Scarcelletta over haar onderzoek Gaucho braiding: resilience, sustainability and worldview waar ze onderzoekt hoe oude vlechttechnieken een rol kunnen spelen in de duurzaamheidsethiek van de fashion-industrie.

De Indonesische kunstenaar en modeontwerper Widi Asari geeft een lezing over haar werk The Memory of Mama’s Cloth: Material Dialogues and Embodied Narrative. Tijdens haar residency bij het interdisciplinaire collectief Komunitas KAHE, in Maumere onderzocht ze de verhalen rondom het ‘mama cloth’: collectieve geschiedenissen over de rol van moeders en de betekenis van textiel. Het viel haar op hoe actief mannen hier meehelpen met het huishouden en hoe moeders hun zonen deze vaardigheden aanleren. In het residency-programma ontwikkelde ze, op basis van jeugdherinneringen van jongens van Komunitas KAHE, nieuwe motieven die ze samen met weefster Mama Lin uit Watublapi in de doeken verwerkt.

Ook de sessie Landscapes & Ecologies biedt verrassende perspectieven op regeneratie. Multidisciplinair kunstenaar en onderzoeker Karolina Uskakovych onderzoekt met haar archiefonderzoek White Cliffs of Vinnytsia het ecosysteem van een verlaten chemische fabriek in het Oekraïense Vinnytsia. De fabriek produceerde onder andere chemicaliën voor meststoffen en waspoeders. Na het sluiten van de fabriek ontstond er in het landschap een witte berg van fosfogips, een calciumsulfaathydraat dat ontstaat als bijproduct van de productie van de chemicaliën. Uskakovych vertelt dat deze berg naar verloop van tijd minder giftig is geworden en nu de locatie is voor veel fotoshoots en videoclips. Maar ook de natuur neemt langzaam bezit van het toxische verleden. Er zijn zelfs planten en organismen te vinden die van origine niet behoren tot het ecosysteem van Oekraïne.

Architect, onderwijzer en onderzoeker Hira Rasool vertelt over de verborgen koloniale geschiedenissen van Nila, de indigoplant, rond de Sindhu Darya, Sanskriet voor de Indus-rivier in Pakistan. Rasool onderzoekt de materiële uitbuiting van deze plant, die bekend staat voor het produceren van blauwe kleurstof, dat een geschiedenis kent sinds de Britse koloniale bezetting. Via een poëtische lezing en illustraties gemaakt met de kleur van Nila brengt Rasool deze vergeten herinneringen die in het landschap aanwezig zijn aan het licht.

Naast presentaties was er ruimte voor lichamelijke ervaring: in Romy Lagodka’s performatieve meditatie Soil’s Tales worden bezoekers uitgenodigd om te voelen. Begeleid door diens stem en elektronische muziek ontstaat een voelbare verbinding met onze gedeelde omgeving. Met onze handen gevuld met aarde wordt ons de opdracht gegeven om ons bewustzijn met ons lichaam te verbinden en daarna deze ervaring door te zetten naar een lichaam dat deel is van de omgeving om ons heen. Deze oefening toont overtuigend dat verantwoordelijkheid voor de wereld niet alleen rationeel moet en kan worden begrepen, maar ook lichamelijk ervaren kan worden.

Een ander hoogtepunt is de opening van het Future Materials Lab. Sinds 2020 beheert de Jan van Eyck Academie een Future Materials Bank, een online archief met inmiddels 467 duurzame materialen voor en door kunstenaars en designers. In het nieuwe, ruimere lab worden deze materialen tentoongesteld, geordend in kasten met lades, hangend aan de wand of gepresenteerd op tafel en kan je via het online archief zien welke materialen er aanwezig zijn. De functie van het lab is voor nu vooral het faciliteren van een ruimte voor de materialen, als een soort bibliotheek, vertelt Pleun van Dijk, curator van Future Materials Bank: ‘Het is het centrum waar discussies en workshops plaatsvinden en dat verplaatst zich dan weer naar de studio’s en werkplaatsen.’

Kunst kijkt met de ogen van de wind, aldus Ingold. Veel van die blikken zijn getoond tijdens het symposium en de mogelijke wereld is iets verder ontsloten. Het symposium is hoopvol, de liefde voor de wereld – amor mundi – die verloren leek te zijn, lijkt haar weg langzaam terug te vinden.