metropolis m

Het is een gevoelige discussie. Al snel wordt duidelijk dat geen van hen denkt dat neutraal blijven een optie is. Socioloog Pascal Gielen stelt dat het zelfs onmogelijk is om geen standpunt in te nemen: ‘Not to take a side is taking a side.’ Hoe een standpunt moet worden ingenomen blijft discutabel. Umayya Abu-Hanna, Palestijnse schrijver, ergert zich aan de Nederlandse kunstinstituten die ‘neutraal’ zijn en zich daardoor juist schuldig maken aan de genocide. Ze vraagt zich ook af waarom IMPAKT wel kiest voor de Israëlische kunstenaar Roee Rosen, terwijl het net zo goed ook had kunnen kiezen voor tien kunstenaars uit Gaza: ‘Why didn’t IMPAKT invite fifty Gazan artists? Or ten?’ Volgens haar is humaniteit, gelijkheid en innovatie het startpunt van kunst en het is dan vreemd om een neutrale kunstwereld voor te stellen.

Het gesprek leidt de tentoonstelling die ik vervolgens bezoek perfect in, want precies deze neutraliteit wil IMPAKT met The Cake Is a Lie aan de kaak stellen. In de Lange Nieuwstraat is de eerste indruk van de tentoonstelling al behoorlijk opvallend. Door de ramen heen lijkt het eerder op een Wilders merchandise winkel dan op de entree van een tentoonstellingsruimte. Boven en om de balie zijn de Wilders items te zien: van dekbedovertrekken tot deurmatten met Wilders hoofd erop afgebeeld. HIMMELSBACH reageert met WildersWebWinkel op de neoliberale eis dat kunstenaars ondernemers moeten worden.

De kunstwerken die zijn geselecteerd voor deze tentoonstelling hebben met elkaar gemeen dat ze graag aanstootgevend willen zijn. Affiches van Wilders, een levensecht beeld van een naakte Papoea-man die vol trots de Nederlandse vlag draagt, een fotocollage van een Taliban-leider en Amerikaanse man die een romantische relatie lijken te hebben.

Een bezoeker, die zich waarschijnlijk heeft laten verleiden door de Wilders merchandise, is erg tegen het borst gestoten bij het zien van al deze kunst. Ze ergert zich vooral aan het feit dat alle video-installaties een Engelse voice-over hebben wat ze niet goed kan verstaan, maar wanneer ze naar de video Armor van Kubra Khademi kijkt, is het ook het beeld dat haar van slag maakt: ‘Als je je uitdagend gaat kleden dan vraag je om problemen.’ Khademi draagt in deze video een metalen harnas die haar borsten en billen accentueren. Het is een performance waarmee Khademi over straat liep in het centrum van Kabul en ze verwijst naar de onderdrukking en intimidatie van vrouwen in Afghanistan. Ik vind de reactie van de bezoeker een beetje overdreven, maar kan mij enigszins voorstellen dat een conservatief persoon zich makkelijk laat shockeren door het zien van deze beelden (ook al was er niet eens een bloot lichaam te zien onder het harnas).

De kunstwerken bewandelen een moralistisch pad, in een poging bij de toeschouwer vragen op te roepen over diens standpunten voor en tegen. De tentoonstelling doet dat op een quasi-neutrale wijze door personen en hun standpunten naast elkaar te presenteren, posities die we gewend zijn te zien als tegengesteld, elkaar mijdend, verkeren hier in elkaars vaarwater.

De Israëlische kunstenaar Roee Rosen reageert met zijn werk The Gaza War Tattoo’s op de oorlog in Gaza en de traumatische gevolgen die het met zich meebrengt. Er zijn negen foto’s van lichamen te zien waar tattoos op zijn gefotoshopt. Een toont een infuus dat in brand staat, een ander een lichaam gewikkeld in doek met daarop de tekst Total Victory (verwijzend naar de mantra van de Israëlische premier) en weer een ander een gedicht bestaande uit alle namen die Israël gaf aan hun aanvallen op Gaza. Op een paar meter afstand van Rosens foto’s ligt een zilveren aluminium hoofd op de grond. Het is een hoofd samengesteld van gezichten van Palestijnse jongens die door het Israëlische leger zonder reden zijn doodgeschoten. Het werk is gemaakt door Susanne Khalil Yusef, een Palestijnse kunstenaar.

De tentoonstelling lijkt wrijving op te willen roepen door de twee naast elkaar te presenteren, maar de kunstenaars zijn het roerend met elkaar eens. Rosen vestigt de aandacht op zich met zijn uitgesproken beelden, waar de positie van Khalil Yusef meer bescheiden is. Ze stelde een hoofd samen uit de gezichten van overleden jongens in Gaza. Het is een ontroerend beeld, dat laat zien hoezeer kinderen momenteel het grootste slachtoffer zijn van Israëls inval in Gaza.

De vele standpunten en posities in de tentoonstelling overschreeuwen elkaar, wat jammer is omdat ze daardoor verloren gaan in een grote tombola van meningen. In de Paardenkathedraal waar de performance Alles Moet Weg van Dries Verhoeven te zien is wordt daarentegen om aandacht gevraagd in plaats van dat het zich aan je opdringt. Een maar liefst 6 uur durende performance confronteert ons, door middel van de blik van een winkeldief en een filosofische analyse, met het kapitalisme waar we niet aan kunnen ontkomen.

Een nagebouwde Albert Heijn zo groot als een container is de set van de performer die is verkleed als sneeuwwitje met een varkensmasker. Rondom de supermarkt hangen schermen waar de bewakingsbeelden op worden getoond. Terwijl de winkeldief een pot appelmoes openmaakt en ietwat erotisch met haar vingers door de appelmoes beweegt leest ze ons de les over de morele conditie van het laat-kapitalisme: ‘They do as if we are important. […] And we believe that they are having the best intentions with those stickers about ‘together against waste,’ and ‘certified fishery,’ and ‘reusable bags,’ and whatever else…’ ‘Per ongeluk’ een item niet scannen bij de zelfscankassa wordt in relatie gebracht met de marketing trucs van de supermarkt. Deze act van onschuld is wat de winkeldief en de supermarkt gemeen hebben: ‘That’s the oil that keeps the machine running.’

IMPAKT wil geen voorbestemd politiek frame uitwerken, het zoekt geen bevestiging maar suggereert dat politiek en moraal vraagt om een constante uiteenzetting van standpunten die alleen gevoed wordt door niet langs de gebaande paden te redeneren. Door, zoals hier het geval, de kunstwerken niet vanuit één perspectief tentoon te stellen, maar ze juist confronterend naast elkaar te plaatsen, doet het festival een poging om zich niet te verschuilen achter posities voor of tegen maar vol het debat aan te gaan. DEAL WITH IT spiegelt een samenleving waarin polarisatie aan de orde van de dag is, waarin social media de kloof tussen standpunten verbreden in plaats van overbruggen, in een poging daarbovenuit te stijgen, en ruimte te geven aan het gesprek. Als mijn toevallige ontmoeting met de boze bezoeker een maatstaf is, lijkt het daar wel in te slagen.