metropolis m

Nog voordat haar Biënnale van Istanbul in september 2015 openging, werd Carolyn Christov-Bakargiev aangesteld als de nieuwe directeur van zowel de GAM, Galleria Civica di Arte Moderna èn het Castello di Rivoli in Turijn. In mei 2016 opende de eerste groepstentoonstelling onder haar directie getiteld Organismi, (organismen) waarin de verbanden tussen de organismische* inzichten van de laat negentiende en begin twintigste eeuw, en de biocentrische visies van vandaag, aan het begin van een nieuw millennium, in kaart worden gebracht. Een tentoonstelling die op holistische wijze de ontwikkeling van ons ecologisch bewustzijn onderzoekt en daarmee ondanks haar relatief kleine omvang een van informatie en kennis overladen geheel vormt.

Bij haar aanstelling formuleerde Christov-Bakargiev haar intenties doormiddel van een aantal vragen: ‘Hoe kunnen we ons op poëtische wijze een nieuw geheel aan wereldvisies voor de 21e eeuw inbeelden door middel van de kunst en haar verhouding tot onder andere de (natuur)wetenschappen, “storytelling”, filosofie? En hoe kunnen die samen vallen met de bijzonderheden van het dagelijks leven?’ Net als bovenstaande thema’s zijn het dit soort vraagstellingen die voortborduren op Christov-Bakargievs omvangrijke voorwerk als curator van onder andere documenta13 te Kassel in 2012 en de Biënnales van Sydney 2008 en Istanbul 2015 die, evenals als een aantal terugkerende werken en deelnemers, ook in deze tentoonstelling naar voren komen. Kunst vormt slechts een deel van Organismi waarin ook architectuur, design, fotografie, wetenschap, geschiedenis en voedingsleer aan de orde komen.

De aanhef wordt gevormd door twee ingrepen waarbij de natuur de door mensen gemaakte omgeving overneemt. Penetrante Vivante is een organisch gevormde met exotische planten begroeide muur gemaakt door de Fransman Patrick Blanc, naturalist, botanist, bioloog én de uitvinder van de verticale tuin: een energiebesparend technologisch systeem waarin natuur en architectuur, esthetisch en ecologisch versmelten. Een reeks fascinerende ontwerpschetsen contextualiseert de natuurlijke indringer. De videodocumentatie van A Forest of Lines (2008) van de Franse kunstenaar Pierre Huyghe toont bezoekers die zich een weg door een nevelig woud in Sydney’s Operahouse banen op de tonen en structuren van aboriginal songlines, als een prehistorische natuurgids.

Het levenswerk van botanist, glasblazer, meubelmaker, onderwijzer en ondernemer Emile Gallé (1846-1904) en zijn omvangrijke ‘atelier Gallé’ te Nancy, dat het hele centrale gedeelte van de tentoonstelling omvat, is daarbij vergeleken meer gestileerd. Gallé is het boegbeeld van de Art Nouveau en zijn grondige studie van de ontwikkeling en levenscyclus van planten, insecten, bossen en zeeën zien we terug in de schitterende organisch gevormde veelkleurige glazen vazen, en prachtige meubelstukken met zorgvuldig ingelegde taferelen uit de natuur; de schetsen, waterverfstudies, foto’s en brieven van Atelier Gallé geven blijk van zijn visie dat de creatie van vormen structureel vitaal moet zijn.

Gallé was ook op het vlak van sociale betrokkenheid zijn tijd vooruit. Hij droeg vazen op aan de van verraad beschuldigde Alfred Dreyfus en maakte een ‘klaprozen’ tafel (Tavolo Pavots, 1890) in herinnering aan de Armeense genocide in het toenmalige Ottomaanse rijk. Bovendien ontwikkelde hij sociale initiatieven voor zijn eigen werknemers waaruit uiteindelijk een aantal jaar voor zijn dood de École de Nancy ontsprong, speerpunt van de Art Nouveau beweging.

Gedetailleerde schetsontwerpen van het nooit gerealiseerde paviljoen voor de eerste internationale tentoonstelling voor decoratieve kunsten te Turijn in 1902, van de hand van Emile André en ontwerpen voor andere paviljoens in organische en oriëntaalse stijl door Raimondo d’Aronco in de tentoonstelling geven een geanimeerd beeld van de doorwerking van de natuurlijke stijl in de toenmalige architectuur.

Ondanks het mentale denkwerk dat Christov-Bakargiev vraagt van zowel de deelnemers als de bezoekers aan haar tentoonstellingen, is de circulaire samenstelling van de bijdrages in Organismi ook opvallend formeel. De veelkleurige vazen van Gallé in hoog opgetrokken glazen vitrines worden aan weerzijde weerspiegeld in twee aquaria Abbysal Playne 2016 en Nympheas Transplant Fall 1917 (2014)van Pierre Huyghe, twee functionerende, levende, biotopen van getransplanteerde natuurlijke onderwatersystemen in rechthoekige glazen bakken op sokkels met daarin een modern object.

De inkttekeningen, landschapsschetsen en foto’s van Santiago Ramon Y Cajal (1852-1934), medicus, onderzoeker, Nobelprijswinnaar, tekenaar, fotograaf, èn ontdekker van het neuron en de synaps aan de zenuweinden in de hersencellen, werpen weer een ander licht op de verhouding tussen biologisch onderzoek en artistieke verbeelding, maar verwijzen ook indirect naar een hedendaagse artistieke tegenhanger. In La Main Aux Eaux (2016) nodigde kunstenaar en hypnotiseur Marcos Lutyens zeven bezoekers uit af te dalen in hun eigen troebele onderbewuste. Het is een hommage aan het werk La main aux algues e aux coquillages (1904) dat Gallé een paar maanden voor zijn dood realiseerde.

De cyclus sluit met actuele pragmatisch ideologische presentaties waarin technologische vooruitgang en wetenschappelijke kennis worden gecombineerd met een ecologisch bewustzijn en esthetische creatie zoals in de slowfood manifesten, het videoarchief Granai della Memoria waarin lokale wijsheid over voeding en leefstijl wordt gewaarborgd, en de empatische en ambitieuze projecten van bioarchitect Mario Cucinella, die samen met Christov-Bakargiev ook een drietal tijdslijnen schetste van de vroegste, ‘aboriginal’, uitingen van ecologisch bewustzijn tot vandaag.

Enigszins achteraf geplaatst staat Elena Mazzi’s (1984) videoinstallatie Lacuna, Land of Hidden Spaces die zich onder en boven het oppervlak van de Venetiaanse lagune afspeelt. Op poëtische en ritmisch kabbelende wijze brengt zij verschillende hedendaagse fenomenen samen: de afname van ambachtelijke tradities in de lokale glasblazerij en het verlies van biodiversiteit in de flora van de lagune als gevolg van menselijk handelen, naast het productieproces van een solaire spiegel met handgegraveerde plantmotieven door diezelfde ambachtsmannen uit Murano. Een kalme observatie als synopsis van het organisch wervelende parcours in Organismi.