metropolis m

Te midden van de politieke en sociale onrust in het Amerika van de jaren zeventig vond een aantal historische moorden plaats. Na John F. Kennedy, Martin Luther King Jr. en Malcolm X werd op 5 juni 1968, vier jaar na de moord op zijn oudere broer, ook Robert F. Kennedy om het leven gebracht. Robert wilde in de voetsporen van John treden en had zich inmiddels ontpopt tot populaire democratische presidentskandidaat. Zijn dood was dan ook de zoveelste klap voor een land vol hoop op een betere toekomst. Als onderdeel van Robert F. Kennedy’s staatsbegrafenis werd op 8 juni 1968 zijn stoffelijk overschot per trein overgebracht van New York naar zijn laatste rustplaats in Washington D.C.. Deze treinreis vormt de aanleiding voor de tentoonstelling Robert F. Kennedy Funeral Train: The People’s View van Rein Jelle Terpstra in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. 

Die laatste treinreis bood de mogelijkheid aan de Amerikaanse bevolking om langs de route afscheid te nemen van de populaire senator. In opdracht van Look Magazine fotografeerde de Amerikaanse fotograaf Paul Fusco de toegestroomde burgers langs het spoor. Vanuit de trein legde hij de mensen vast die gedesillusioneerd huilen, zwaaien en borden omhooghouden met teksten als ‘goodbye Bobby’. De meesten staren echter blanco naar de passerende trein. Het werd een memorabele fotoreeks; het portret van een rouwende natie in een directe confrontatie: de mensen kijken jou als kijker recht in de ogen. De protagonist in dit verhaal, de funeral train, komt in Fusco’s serie echter niet in beeld.

Rein Jelle Terpstra draait Fusco’s perspectief om en bekijkt de gebeurtenis vanuit de positie van de toeschouwer. Terpstra raakte gefascineerd door de vraag wat Fusco’s geportretteerden hadden gezien, wat ze hadden onthouden en vastgelegd. Tijdens vier jaar van intensief veldwerk verzamelde Terpstra beelden van de trein uit lokale archieven en bibliotheken, particuliere familiealbums en weggestopte dozen. De gevonden foto’s, dia’s, films en verhalen worden door Terpstra in de tentoonstelling samengebracht om zo ‘the people’s view’ te reconstrueren. 

In de startruimtes van de tentoonstelling presenteert Terpstra een aantal niet eerder gepubliceerde foto’s van Paul Fusco en de originele foto’s, home movies en brieven die hij vond tijdens zijn zoektocht. De hoofdruimte is gevuld met een vijftal schermen waarop een compilatie van de gevonden beelden geprojecteerd wordt, vergezeld door een soundscape die is opgebouwd uit originele geluidsopnames die indertijd langs het spoor zijn gemaakt en fragmenten van recente interviews over het historische moment. De tentoonstelling draait om veel meer dan enkel een visuele wisseling van perspectief. In de citaten wordt gesproken over de historische context van de treinreis, het onrustige jaar 1968 en de betekenis van Robert F. Kennedy voor het leven van de anonieme Amerikanen die Paul Fusco portretteerde. De passerende trein betekende volgens Terpstra voor velen een intieme confrontatie met ‘de onvervulde belofte van een nieuwe hoopvolle tijd’. 

‘I will never forget my mom running after that train and waving at Ted Kennedy. Then she tripped and fell, and even with blood trickling down her leg and tears down her cheek, she continued to wave to Ted.’ Op de wanden faden tientallen van dergelijke citaten in en uit, die de omstanders van toen met Terpstra hebben gedeeld. Terpstra was zelf bijna acht jaar oud toen Robert F. Kennedy vermoord werd. In de introductietekst haalt hij de herinnering op aan zijn vader die geraakt was door het nieuws. Zijn eigen verhaal is de eerste autobiografische geschiedenis die in de rest van de tentoonstelling verweven zal raken met vele andere. 

Zo wordt bijvoorbeeld ook de betekenis van het optreden van een lokale high school marching band als voetnoot bij de geschiedenis in ere hersteld. Terpstra toont een selectie uit maar liefst tweeduizend dankbrieven die toehoorders schreven aan de band. Eén van hen schrijft: ‘When the complete story of the funeral of senator Kennedy has been written, somewhere there should be mention made of a valiant little group who played its heart out on a hot, dry, uncomfortable railroad platform at New Brunswick, New Jersey.’ Dankzij dergelijke vondsten ontstaat gaandeweg een complex weefsel van persoonlijke ervaringen waaruit de collectieve herinnering, noem het geschiedenis, is opgebouwd. Rein Jelle Terpstra geeft daarmee in Robert F. Kennedy Funeral Train – The Funeral Train een mooi en waardevol reliëf aan een verleden dat in het heden maar al te gemakkelijk vervlakt en versimpeld wordt. 

Manus Groenen

is freelance kunstcriticus en docent kunsttheorie aan de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg