metropolis m

Er zijn enkele hoogtepunten. Een palm van autobanden bijvoorbeeld, die in de wind gevaarlijk naar achteren buigt, net als een echte boom. Er staan ook diverse monumenten, klassieke ‘driehoekbouwsels’, die strategisch gepositioneerd de aandacht vestigen op dat wat hier als symbool van dit dorp wordt opgevoerd: de autoband, de pleepot, een lege stoel en een schotelantenne. Hier en daar steken heiligenbeelden uit de monumenten, als om aan te geven dat religie in dit dorp een belangrijke factor is, zij het met een toch wat ongewisse status.

Intensive care heet de tentoonstelling. De titel verwijst naar Martha’s verblijf in een Colombiaans ziekenhuis nadat een virus zijn hart infecteerde en hem doodziek maakte. Het was zijn kennismaking met een volkomen witte wereld, van de muur tot aan het plafond, en doktoren die als zwevende gezichten om de patiënten heen bewogen. Het verschonen van de lakens, met aan alle kanten verpleging, bleek een wonderschoon ballet.

Deze witte ‘ontprikkelde’ wereld inspireerde Martha zozeer dat hij op z’n ziekbed een hele tentoonstelling aan werken bij elkaar verzon. Op een video vertelt hij erover hoe zijn vrouw bezorgd op bezoek kwam en hij daar met een brede grijns alleen ‘victory’ dacht, denkend aan alle kunst die hij daar op bed had weten te verzinnen.

Als altijd zitten de werken van Martha vol veelbetekenende details. Er wordt verwezen naar de koloniale geschiedenis van Curaçao, de armoede, de economie, de povere toestand van het onderwijs en gerichtheid op de buitenkant. Er zijn veel religieuze symbolen, veel maskers ook die juist lijken aan te geven niet te veel te gaan graven. Houd het bij wat je ziet, kijk naar het oppervlak waar het gebeurt.

In NRC laat hij in een interview optekenen: ‘Ik gebruik niet voor niets veel wc-potten. Dat waren statussymbolen toen ze naar het eiland kwamen. Mooie kleren en mooie auto’s zijn ook heel belangrijk. Tegelijkertijd blijven huizen onaf en gaat men slordig om met het landschap. Je vindt bijvoorbeeld overal autobanden terug. Dat soort elementen zijn daarom ook volop terug te vinden in mijn werk.’

In een bijzaal kun je uitvinden waarom Martha ineens hier in Venlo opduikt, na tot nu toe vooral in de Randstad te hebben geëxposeerd. Hier vandaan kwam een pater met wie hij op Curaçao een langdurige vriendschap ontwikkelde. De pater is een aanjager geweest van het lokale historische bewustzijn door het schrijven van de geschiedenis van het eiland, in meerdere delen, waar kolonisator Nederland dat schandalig genoeg volkomen heeft nagelaten te doen.

De rollen zijn hier omgekeerd. In Venlo is Martha de missionaris die de stad van zijn vriend iets terug wil geven. Hij trekt er door de wijken om de mensen de blijde boodschap van de kunst te komen vertellen. Hij hoopt ze naar Van Bommel Van Dam te lokken voor een workshop, of een gesprek over kunst en zijn eiland. Bij de tentoonstelling is een werkruimte gerealiseerd waar Martha zelf zijn gasten ontvangt.

Ik moet bij al het wit toch ook direct denken aan Frantz Fanons boek Zwarte huid, witte maskers. Alsof de witte maskerade in deze tentoonstelling een politiek gebaar is, in lijn met Fanons betoog. In diens klassieke boek zijn de ‘witte maskers’ een metafoor voor assimilatie, voor de manieren waarop Zwarte mensen, met name in koloniale en postkoloniale contexten, gedwongen zijn de cultuur, de waarden, de normen en gedragingen van de witte (kolonisator) samenleving over te nemen, met alle innerlijke conflicten van dien.

Bij Fanon vertegenwoordigen de ‘witte maskers’ de interne en externe strijd van zwarte mensen die worstelen met hun identiteit in een wereld die hen voortdurend neerdrukt en marginaliseert op basis van hun huidskleur, en die er vervolgens tegen in opstand komen. Het is een zeer strijdbaar boek.

Ik weet niet of Martha hiermee speelt, of hij het witte dorp in Venlo als een vrijheidskreet ziet, als een signaal van Zwart verzet tegen opgelegde witte normen. Maar als ik naar de politieke leuzen kijk die hier en daar op de muren staan gespoten, kun je haast niet anders denken. Dan realiseer ik me ook hoe de monumenten een soort anti-monumenten zijn, die de draak steken met de door witte cultuur opgelegde conventies, en hoe hier de Zwarte bevolking van Curaçao haar eigen vrijheid viert, met leuzen die getuigen van haar autonomie en trots.

Fanons analyse in Zwarte huid, witte maskers benadrukt de noodzaak van zelfbewustzijn en bevrijding van de mentale ketenen die door kolonialisme zijn opgelegd. Als je Fanon eenmaal in gedachten hebt, kun je de tentoonstelling in Venlo moeilijk los daarvan zien.