Anaïs Lopez, The Migrant, a Bird on the Run, 2018, multimediaal project
Vrije vogels, vreemde vogels, pechvogels – B is for Bird in Kranenburgh
De vogel, al eeuwenlang het symbool van de vrijheid, staat nu volop in de schijnwerpers in B is for Bird. Toch blijkt in de tentoonstelling ook het rondfladderende beestje niet altijd even vrij te zijn en toont het zich als metafoor van deze tijd.
Vogels hebben mensen altijd gefascineerd. Door hun vaak krachtige en uiteenlopende verschijningsvormen vinden we ze terug als symbool in mythes en sages, als wetenschappelijk studieobject en vaak ook als versiering. De mens benijdt de vliegende vogel. Een eigenschap die de mens bewondert en ons een gevoel van vrijheid geeft. Sommige vogels vliegen duizenden kilometers in het luchtruim. Zij kennen geen landgrenzen. Ook dossen vogels dossen zich uit en zijn ze de beste verleiders. ‘Vogelen’ is niet voor niets het Oudnederlandse woord voor vrijen.
Maar vogels laten zich niet altijd even gemakkelijk zien. Uren heb ik als kind tussen de takken getuurd. Tot opeens, ‘kijk, daar!’, een bonte vliegenvanger, een vlaamse gaai of een winterkoninkje zich even liet bespieden. Vogels hebben vele kunstenaars en dichters in de geschiedenis geïnspireerd. In het bosrijke duingebied rondom Museum Kranenburgh in Bergen kun je vogels spotten, maar nu is er binnen de muren van het museum tijdelijk een unieke verzameling vogels te bewonderen. De tentoonstelling van gastcurator Hanne Hagenaars B is for Bird is een ode aan de vogel.
In het speelse format van de tentoonstelling waarin de letters van het alfabet elk voor een naam, een begrip of poëtische omschrijving staat, zoals P is for parakeet and paradise and plastic en S is for swan, starling and sketches from life geeft Hagenaars ons een stevige inleiding in de (symbolische) relatie tussen mens en vogel. Ontroerend en confronterend tegelijkertijd is het script van de Tsjechische Eva Kot’átková Becoming a Bird (Short Staged Attempted to Escape a Reality) (2016). De instructies nemen je mee in een mogelijke transformatie van mens naar vogel. Het werk wekt het romantische verlangen in mij op te kunnen vliegen, maar heeft tegelijkertijd ook een politieke en existentiële lading. De transformatie tot vogel wordt zo een uitweg en een daad van verzet.
Maar als je dan eenmaal een vogel bent, hoe vrij ben je dan? In 2012 werd fotografe Anaïs López vanuit haar hotelkamer in Singapore wakker gehouden door het schrille geluid van een treurspreeuw. Haar project The Migrant, a Bird on the Run volgt het leven van de vogel die oorspronkelijk uit Indonesië komt, maar in Singapore terecht is gekomen doordat hij als exotisch pronkdier is meegenomen. Maar nu hij is niet langer welkom. Door zijn unieke eigenschap om omgevingsgeluiden na te bootsen heeft hij zijn mooie zangstem verloren. Nu kopieert hij met een schril geluid de herrie van de stad en wordt daardoor overal weggejaagd of vermoord. Ook de prachtige aquareltekeningen van vogels door de Colombiaanse kunstenaar Kevin Simón Mancera zijn esthetische schijnbewegingen. De kleurige vogels zijn enerzijds de symbolen voor de machtigste landen ter wereld, de zeearend is de nationale vogel ivan de Verenigde Staten en de Verenigde Arabische Emiraten hebben zich de valk hebben toegeëigend. Tegelijkertijd heeft Mancera de vogels weergegeven van de armste landen ter wereld. ‘Ik ontdekte dat de armste landen ter wereld geen nationale vogel hebben, maar het zijn vaak wel landen waar veel vogels wonen.’
Ook is de vogel binnen de ‘ecologie van de kunst’ niet meer weg te denken. Hagenaars toont ons hoe de parkiet meerdere malen opduikt in het oeuvre van verschillende kunstenaars. Wanneer een wereldberoemde kunstenaar een vogel tot een icoon maakt zoals Henri Matisse deed met de vorm van de parkiet in zijn papier découpé La perruche et la sirène (1952/53) dan is dat een inspiratie voor andere kunstenaars. Elke herinterpretatie plaatst de parkiet in een nieuwe context en in een andere tijd. Zo toont Hagenaars ons de werken Vrije studie naar Matisse (1981) en HM (2003) van Daan van Golden. In deze werken isoleert Van Golden de vorm van de parkiet van Matisse. Hierdoor maakt hij de achtergrond even belangrijk als het onderwerp zelf. Ook kunstenaar Chaim van Luit waagt zich aan de parkiet. Zijn werk Une perruche (2016) is een neon die de lijn van de silhouet van de parkiet van Matisse volgt. En in het werk Parakeet (2017/18) van Dieuwke Spaans is losjes de parkiet te herkennen, maar de vogel is gespiegeld en lijkt zijn veren iets meer te hebben uitgeschud. Vrolijk vliegt de parkiet door de verschillende decennia heen en het is een meerwaarde om de werken nu zo samen in dezelfde ruimte te kunnen bekijken. Met als grote afwezige het ‘origineel’ van Matisse.
B is for Bird is een op het eerste gezicht luchtige zomertentoonstelling met als uitgangspunt de vogel, maar achter al het uiterlijk vertoon schuilt een complexe wereld van politieke en existentiële vraagstukken en contextuele herinterpretaties. Kunstwerken die ons even met de voeten van de grond af laten komen, maar daarna weer in een harde werkelijkheid doen landen.
B is for Bird, Museum Kranenburgh, Bergen, t/m 30 september 2018 – met werk van Daniëlle van Ark, Anne van As, Pieter Bijwaard, Martin Brandsma, Johan Claassen, Lisa Couwenbergh, Driessens & Verstappen, Daan van Golden, Dolf Henkes, David Jablonowski, Martijn de Jonge, Wouter Klein Velderman, Paul Kooiker, Eva Kot’átková, Anaïs López, Chaim van Luit, Kevin Simón Mancera, José María Sicilia, Claudia Sola, Mirjam Somers, Dieuwke Spaans, S. H. W. van Trigt, Julie van der Vaart, Emo Verkerk, Mirjana Vrbaski, Johan Marinus de Vries, Nozeman en Christiaan Sepp.
Lotte van Geijn
is beeldend kunstenaar en schrijver