Biënnale van Venetië 2005: militante nostalgie
Biënnale van Venetië 2005: militante nostalgie
Een gesprek met María de Corral en Rosa Martínez
Voor het eerst in de geschiedenis organiseren twee vrouwen de biënnale van Venetië. Twee verschillende persoonlijkheden met twee complementaire visies die zich manfesteren in twee tentoonstellingen. Een gesprek met María de Corral en Rosa Martínez over posities, protesten en het gebrek aan goede vrouwen in de internationale kunst.
U staat juist bekend als een van de grote pleitbezorgers van de biënnales. Waarom dat enthousiasme?
‘Dat heeft ermee te maken dat biënnales vrijheid uitstralen, dat er vaak sprake is van een chaos die ontbreekt in strak georganiseerde museumtentoonstellingen. Biënnales zijn open ruimten, ontmoetingsplaatsen waar een soort collectieve energie belangrijker is dan perfectie. De biënnale van Moskou die onlangs plaatsvond is daar een mooi voorbeeld van. De organisatie liet veel te wensen over, maar je proefde de drang om te experimenteren met moderne kunst die ons als mens doet groeien.’
Francesco Bonami stelde met zijn gefragmenteerde tentoonstelling Dreams and Conflicts de biënnale als expositieplatform ter discussie. Wordt de biënnale als ‘format’ door u ook ter discussie gesteld?
‘Bij ons werkt het toch anders. Wij wilden slechts dat deze editie duidelijk anders zou zijn dan de vorige of die van Harald Szeemann. De kunst moest weer op de eerste plaats komen, en niet alles wat zich rondom de kunst afspeelt.’
De lijst deelnemende kunstenaars is beduidend korter dan bij eerdere edities van deze biënnale. Betekent dit dat er bewust stelling is genomen tegen het idee van Venetië als kunstsupermarkt?
‘Ik vind het positief om werk van zoveel mogelijk mensen te tonen, maar ik geloof dat de biënnale van Venetië vooral een platform is waar kunstenaars doorbreken en waar carrières geconsolideerd worden. Bij de laatste twee edities deed een zeer groot aantal kunstenaars mee. Te veel naar mijn idee. Vanwege onze achterliggende filosofie worden we gedwongen het aantal kunstenaars te beperken.’
En dat terwijl het niet als ‘politiek correct’ wordt gezien weinig kunstenaars te tonen..
‘Ik zou onze tentoonstelling niet politiek incorrect willen noemen. Op zichzelf ben ik juist voor een ruime vertegenwoordiging en voor positieve discriminatie, zeker in de huidige situatie. In de honderdtien jaar dat de biënnale bestaat, zijn wij tot nog toe de enige twee vrouwelijke curators. We hebben gestreefd naar een evenredige vertegenwoordiging van vrouwen en mannen, maar dat bleek een stuk moeilijker dan in 1997, toen ik de biënnale van Istanboel organiseerde waar 65% van de deelnemers vrouw was. Ik heb het idee dat er op dit ogenblik sprake is van een crisis onder vrouwelijke kunstenaars, dat ze “op hun lauweren rusten”. Verder ben ik er ook erg voor dat werk uit de perifere gebieden ruim aan bod komt.’
In uw tentoonstelling getiteld Always a litle further, klinkt een romantische visie op de hedendaagse kunst door.
‘De titel is ontleend aan Corto Maltese en kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden. Waar het mij om gaat is de verbinding leggen tussen de hoge en de lage cultuur, dat wil zeggen de strijd aanbinden tegen het hokjesdenken en de hiërarchie tussen disciplines. Daarbij drukt de titel in een paar woorden een gedachte uit die niet alleen verwijst naar de romantische avonturier maar ook naar Deleuze met zijn ideeën over het wordingsproces, over de voortdurende drang om nieuwe terreinen te verkennen. Het gaat kortom over openstaan voor verandering. En ik geloof dat dat van wezenlijk belang is voor elke filosoof, politicus, wetenschapper en kunstenaar, want het gaat erom ‘steeds een stapje verder’ te gaan dan wat de persoon in kwestie zelf heeft geschapen of de clichés van het tijdperk waarin hij leeft.’
The experience of art is de titel waarmee u uw tentoonstelling op de biënnale van Venetië presenteert. Betekent deze titel dat de rol van de toeschouwer ter discussie wordt gesteld?
‘Ik kan kunst niet los zien van de grote rol die de toeschouwer daarbij speelt, in die zin dat de toeschouwer niet alleen iemand is die langs de tentoongestelde werken loopt, maar ook dat wat hij of zij ziet, diep tot zich laat doordringen. Ik beschouw kunst veel meer als een deur die je door moet dan als een raam waar je doorheen kijkt. Voor mij moet kunst zowel een lichamelijke als een geestelijke ervaring zijn.
U gaat van het verleden naar het heden, maar zonder een liniaire of historische benadering. Hoe moeten we de tentoonstelling die u heeft gemaakt interpreteren?
‘Die is niet historisch, dat wil zeggen, ik heb op geen enkel moment de bedoeling gehad een retrospectief samen te stellen. Het gaat mij om het heden, de kunstenaars uit de jaren vijftig en zestig zijn vertegenwoordigd met werk dat vandaag de dag nog steeds actueel is en dat het goed verdraagt om getoond te worden naast het werk van kunstenaars die pas begonnen zijn. Wat ik wil is dat de intensiteit van het getoonde werk voelbaar wordt. Dat de verscheidenheid minder groot is dan in andere jaren, vind ik minder belangrijk.’
Zit ik er ver naast als ik nostalgie noem als rode draad?
‘Nostalgie is zeker een vaak terugkomend thema, de tentoonstelling gaat immers over het idee van ontheemding, dat een uiterst actueel onderwerp is. Het gaat om een probleem waar zowel het Oosten als het Westen mee geconfronteerd wordt en dat in andere landen, voordat wij ermee te maken kregen, al veel langer speelt. Het is daarom niet verwonderlijk dat er wordt gezocht naar manieren om te laten zien hoe het leven vroeger was en hoe de globalisering de traditionele levenswijze van veel mensen kapot heeft gemaakt. Het is dus allesbehalve een genoegzame nostalgie, eerder een militante nostalgie, een manier om de gevolgen van onze huidige leefwijze te laten zien.’
Kunt u aangeven hoe de tentoonstelling die u georganiseerd heeft zich verhoudt tot de stad en de Arsenale?
‘De Arsenale is een historische, en in die zin ingewikkelde ruimte. Maar ik houd daar meer van dan van de typische witte kubus waar kunst wordt getoond die geen enkele relatie onderhoudt met de werkelijkheid. Sommige benaderingen zullen voor veel ophef zorgen en ongetwijfeld aanleiding geven tot felle polemieken. Aan de andere kant is Venetië helaas een stad die niet alleen wordt overspoeld door toeristen, maar nu ook door de verschillende landen met elk hun eigen paviljoens. Daarom is het soms nogal moeilijk projecten in de stad zelf gerealiseerd te krijgen, hoewel er nu wel aan verschillende projecten gewerkt wordt buiten het terrein van de Arsenale, zelfs in “canale”.’
Vindt u dat er teveel biënnales worden gehouden? En denkt u dat dit soort tentoonstellingen nog wel bestaansrecht hebben in deze tijd?
‘Elke biënnale is weer anders. Maar ik zou er wel sterk voor willen pleiten om de biënnales meer te specialiseren. Toch vind ik het belangrijk dat ze bestaan, vooral omdat dit soort tentoonstellingen, anders dan vroeger, niet meer door musea wordt georganiseerd. Biënnales trekken vanwege het evenementachtige karakter altijd veel aandacht en dat biedt weer de kans om moderne kunst te maken die anders niet mogelijk zou zijn geweest.’
Ten slotte, hoe zou je deze editie van de biënnale van Venetië plaatsen in historisch perspectief?
‘Behalve het aantal deelnemende kunstenaars, dat beperkt is gehouden maar dat volgens mij kwalitatief van een hoog niveau is, maakt het feit dat twee vrouwen de tentoonstelling hebben samengesteld deze biënnale anders dan alle voorgaande. Verder geldt dat wij ons bij de selectie van de kunstwerken niet uitsluitend hebben laten leiden door formele kwaliteit maar ook erg hebben gelet op inhoudelijke aspecten en het vermogen om emoties los te maken bij de toeschouwer.’
De 51ste Binale van Venetië vindt plaats van 12 juni tot en met 6 november in de Giardini, de Arsenale en diverse locaties in Venetië. María de Corral presenteert de tentoonstelling The experience of art en Rosa Martínez de tentoonstelling Always a little further.
De 51ste Binale van Venetië vindt plaats van 12 juni tot en met 6 november in de Giardini, de Arsenale en diverse locaties in Venetië. María de Corral presenteert de tentoonstelling The experience of art en Rosa Martínez de tentoonstelling Always a little further.
Paco Barragán
