metropolis m

Begin januari zond de VPRO de documentaire Lagos/Koolhaas uit. In die documentaire is te zien hoe Rem Koolhaas probeert de stedelijke structuur en verkeersstromen van de Nigeriaanse stad Lagos met een videocamera vast te leggen. Maar hoe meer afstand hij neemt, hoe minder er in beeld lijkt te komen. Uiteindelijk richt hij de camera op details: wachtende chauffeurs op verstopte verkeersknooppunten, opeengestapelde kleurige olievaten en mensen die tussen het zwerfvuil op straat slapen. Misschien kent Koolhaas het werk van de in Mexico City woonachtige Belg Francis Alÿs. Alÿs maakt al jaren wandelingen door Mexico City waarbij hij inzoomt op details die de alternatieve derde wereldeconomie van deze stad als het ware op microniveau blootleggen. Op de tentoonstelling Mexico City: An Exhibition about the Exchange Rates of Bodies and Values was zijn werk Sleepers II te zien. Sleepers II is een ingetogen diapresentatie van de foto’s die Alÿs nam van op straat slapende zwervers en honden. De dia’s worden vrij klein op de wand geprojecteerd vlak boven de grond van de tentoonstellingszaal. Het werk is alleen goed te zien wanneer de bezoeker zich letterlijk op hetzelfde niveau als dat van de slaper begeeft: op de buik liggend op de grond. De Mexicaanse kunstenaar Jose Dávila maakt zelfs letterlijk een verwijzing naar Koolhaas’ recente verkenning van derde wereldsteden. Dávila sneed Koolhaas’ beroemde boek S, M, L, XL in vier stukken en exposeerde het in deze vorm in een vitrine die pontificaal aan het begin van de tentoonstelling staat opgesteld. Daarmee wil hij het belang dat aan dit boek wordt toegekend in de internationale kunstscene, relativeren. Je kunt geen grip krijgen op de processen van globalisering en verstedelijking met één glossy en innovatief vormgegeven boek over stadsplanning, aldus Dávila.

Misschien dat Klaus Biesenbach, directeur van Kunst-Werke in Berlijn daarom deze tentoonstelling samenstelde. Hij laat niet alleen de hedendaagse kunst uit Mexico zien die sinds een aantal jaren een gestage opmars maakt in het internationale kunstcircuit, maar ook de wijze waarop (jonge) Mexicaanse kunstenaars opereren vanuit een bijna vanzelfsprekende lotsverbondenheid met het toenemende geweld en de grote economische tegenstellingen in deze stad. De subtitel An Exhibition about the Exchange Rates of Bodies and Values refereert hieraan, en nog specifieker aan een corrupt economisch circuit waar ontvoeringen voor losgeld aan de orde van de dag zijn en blank en blond zijn vooral veel geld oplevert. Santiago Sierra is één van de bekendere Mexicaanse kunstenaars die al heeft laten zien behoorlijk ver te gaan in het imiteren van deze alternatieve economie. Sierra werd bekend met performances waarin hij het budget dat hij krijgt voor een kunstwerk gebruikt om mensen in te huren voor zinloze en vaak vernederende opdrachten. Zo lieten vier heroïnehoertjes in ruil voor een karig loontje een rechte lijn op hun rug tatoeëren. Op de tentoonstelling Mexico City ligt een enorme Amerikaanse vlag op de grond, in elkaar gezet door lokale handwerkslieden in Colombia. De vlag werd gemaakt voor een performancefestival in Cali met de bedoeling de hele voorkant van het plaatselijke museum te overdekken.

Naast deze indringende performances van Sierra is er een nieuwe trend waarneembaar in Mexico City. Kunstenaars richten fictieve bedrijfjes en instellingen op waarmee ze de nieuwe internationale handelsstructuur en de opkomst van verschillende pseudo-religieuze groeperingen persifleren. (Bijvoorbeeld het virtuele kunstmarkt project Arte Check van Mario Garcia Torres). Op de tentoonstelling Mexico City zijn foto’s te zien van Minerva Cuevas, zij is vooral bekend als oprichtster van Meja Vidor Corp. (Better Life Corporation), een niet-commerciële instelling die gratis allerlei illegale producten verstrekt: nagemaakte studentenkaarten, barcodes die op supermarktproducten geplakt kunnen worden, et cetera.

De grens tussen kunst, sociaal activisme en illegale praktijken worden door meer kunstenaars in de tentoonstelling opgezocht. De performancekunstenaars Miguel Calderón en Yoshua Okón maakten een video van zichzelf terwijl ze een autoradio stalen. Voor de projectie van deze video is een muur van autoradio’s opgesteld waarvan onduidelijk blijft of ze zelf door het duo gestolen zijn of gewoon gekocht op de zwarte markt. Naast Sleepers II is ook de video Re-enactments van Alÿs te zien: een verborgen cameraopname van Francis Alÿs waarin hij duidelijk zichtbaar met een pistool door Mexico City loopt tot hij door de politie wordt overmeesterd en opgepakt. De volgende dag wordt Alÿs vrijgelaten en laat hij de hele scène opnieuw filmen, dit keer in samenwerking mét de politie. De twee video’s worden in Re-enactments naast elkaar getoond. In tegenstelling tot de overdreven manier waarop dit soort arrestaties in Amerikaanse politie reality-soaps worden getoond, gaat het hier om de subtiele verschillen tussen de echte en geënsceneerde versie van de actie.

Het kan allemaal nog luguberder: Teresa Margolles kocht corrupte medewerkers van een Mexicaans mortuarium om, om één muur van de tentoonstellingszaal te kunnen insmeren met menselijk vet. En een beetje achteloos verscholen achter een wandje is de video …de negocois y placer van Ivan Edeza te zien. Edeza kocht op de zwarte markt in Tepito (criminele wijk in Mexico City) een illegale videotape uit de jaren zeventig waarop te zien is hoe blanke mannen vanuit een helikopter puur voor de sport op de inheemse bevolking in de Braziliaanse jungle jagen. Dat Edeza deze beelden zelf gedeeltelijk vervormde maakt de beelden er niet minder confronterend om.

Er is ook nog wat luchtiger werk op de tentoonstelling te zien. Onder meer van Carlos Amorales, Pedro Reys (kleurige zitkooien), Eduardo Abaroa (maakte Barnett Newmans Broken Obelisk na in een ijzeren contructie, bespannen met typisch Mexicaans roze plastic), Gustavo Artidas (bouwde een handbalveld en liet daar twee Mexicaanse en twee Amerikaanse teams tegelijkertijd tegen elkaar spelen) en Daniela Rossel (onthullende foto’s van de rich & famous in hun kitscherige interieurs). De tentoonstelling liet gedeltelijk werk zien dat ook vorig jaar bij Witte de With te zien was in de door Magali Arriola samengestelde expositie, maar die in Berlijn is brutaler. Het is een tentoonstelling die ondanks de vaak conceptuele inslag van de kunstwerken, in visueel opzicht staat als een huis en die je als toeschouwer verbouwereerd achter laat. Gingen kunstenaars hier in Nederland ook maar wat vaker de illegaliteit in!

Mexico City: An Exhibition about the Exchange Rates of Bodies and Values22 sept 2002 – 5 januari 2003

Kunst-Werke, Berlijn

Daarna nog te zien in Museo d’Arte Carillon Gil, Mexico.

Minerva Cuevas, Meja Vidor Corp: http://irational.org/mvcMario Garcia Torres, Arte Check: http://www.arte-check.com/faq.htm