metropolis m

‘Nieuw is vooral de mate waarin alle organisaties, ook overheden, zich steeds meer voegen naar dit model en hun financiële ondersteuning ervan afhankelijk maken. Zo is het ondernemerschap een belangrijk onderdeel binnen subsidieaanvragen in het cultuurbeleid van de komende beleidsperiode. Bekijkt men bijvoorbeeld de eisen die het Mondriaan Fonds aan aanvragers van een bijdrage stelt, dan valt op dat van de kunstenaar wordt verwacht dat hij werkt aan het vinden van “een passend publiek”, daartoe aan “marketing” doet en werkt aan “het behalen van economisch rendement”. De overheid is ook een heel adviestraject begonnen om het ondernemerschap te ontwikkelen en toegankelijker te maken voor kunstenaars en culturele organisaties. Stichting Cultuur+Ondernemen vervult hierbij een cruciale rol. Naast de acquisitie, het verwerven van “afnemers”, wordt het belang van marketing benadrukt. Voordat de kunstenaar gaat communiceren met afnemers adviseert Cultuur+Ondernemen zich eerst te verplaatsen in de opdrachtgevers en de bedrijven die men met zijn werk wil bereiken. Er wordt niet alleen gesproken in dit soort termen van doelgroepen, ook de persoonlijke kant van de kunstenaar en de klik met de afnemer wordt van belang geacht. We kunnen concluderen dat het “product” kunstenaar een feit is. Maar er is tot nog toe niemand die zich afvraagt of het ook werkt. Is het ondernemerschap zoals geschetst door overheid en instanties vruchtbaar voor kunstenaars? Zijn netwerken, marketing en het inspelen op potentiële afnemers werkelijk net zo belangrijk als de artistieke bedrevenheid van de kunstenaar?’

‘Dat valt niet mee. Succes in de kunsten toont zich nu eenmaal niet alleen in cijfers, maar ook (of vooral) in de waardering door een publiek en die is moeilijk meetbaar. Alleen zakelijk succes laat zich meten, de verkoopcijfers, maar voor de grote meerderheid van kunstenaars is het toch overleven in plaats van cashen. De meeste kunstenaars financieren hun beroepspraktijk zelf en zijn zo de belangrijkste subsidiënten van de kunstwereld.’

‘Het gaat erom dat het hele apparaat het ondernemerschap als maatstaf neemt, terwijl het niet eens goed te meten valt. Het succes ervan is in al die jaren nog nooit aangetoond. De vraag is wat het oplevert, of er nieuw geld door wordt aangetrokken en of er meer kunst door wordt verkocht. Dat valt te betwijfelen. Mij verbaast vooral de enorme ondeskundigheid. Uit een inventarisatie naar de positie van de ondernemende kunstenaar op de arbeidsmarkt door Beeldende Kunst Nederland blijkt dat het zowel de culturele sector als ook de uitvoeringsinstanties van de overheid ontbreekt aan kennis.’

‘Volgens de meest gehanteerde definitie van cultureel ondernemerschap wordt het gekenmerkt door vaardig kunnen netwerken, onderhandelen en het vermarkten van je product. De praktijk leert echter dat zelfmarketing door kunstenaars niet altijd werkt en netwerken veel genuanceerder moet worden gezien dan de manier waarop het gangbaar is in het bedrijfsleven. Voor mijn onderzoek heb ik met veel betrokkenen gesproken, vooral aan de kant van de kopers, de verzamelaars die geen belanghebbende zijn in het beantwoorden van deze vraag. In de interviews die ik heb afgenomen geven zij aan dat de kwaliteit van het kunstwerk en de ervaring die ermee gepaard gaat doorslaggevend zijn bij het kopen van een kunstwerk. Alle andere factoren, zoals het verhaal achter het werk en de manier waarop de kunstenaar zich presenteert zijn niet onbelangrijk, maar alleen ondersteunend.’

‘De regels van de kunst zeggen dat de kunstenaar in staat moet zijn om over zijn werk te communiceren en zich moet verhouden tot de wereld van galeries en presentatieruimtes. Ook verzamelaars vinden wel dat de kunstenaar moeite moet doen om zichtbaar te zijn. In zoverre klopt het beeld wel. Maar de zakelijke relatie houden ze het liefst buiten dit persoonlijke contact. Op zakelijk vlak kun je je daarom afvragen of die taken niet beter overgedragen worden aan anderen, zoals een galeriehouder of een agent.’

‘Eigenaardig genoeg lijkt de notie van de romantische kunstenaar in het zakelijk verkeer juist erg gewaardeerd te worden. Er is dus helemaal niets mis met de kunstenaar die in de eerste plaats alleen voor zijn kunst leeft en hier soms moeilijk over kan praten. Verzamelaar Ger van Dam benadrukt: “Van een kunstenaar hoef je geen ondernemer te maken.” Maar hij zegt ook: “Hij moet wel de basis van ondernemen een klein beetje begrijpen en deze kunnen vertalen naar zijn eigen doelen.” Als ik het zo bekijk is het vooral tijd voor een genuanceerdere blik op cultureel ondernemerschap.’