metropolis m

In 2017 nodigde de Brusselse kunstinstelling Globe Aroma Hana Miletić uit om onder haar begeleiding een participatief kunstproject te ontwikkelen met nieuwkomers. Aangezien de meeste deelnemers aan dergelijke projecten bij Globe Aroma mannen zijn, koos Miletić ervoor om schrijfworkshops te initiëren voor en met vrouwen. In deze workshops stond taal centraal als materiaal en niet zozeer als vehikel van kennis. Vanuit haar eigen Kroatisch-Belgische achtergrond is Miletić zich erg bewust hoe problematisch taal kan zijn wanneer ze niet voldoende beheerst wordt. Zelf buigt ze het ‘probleem’ om naar een rijkdom door taal als materiaal in haar beeldende werk te gebruiken. Het hanteren van taal als plastisch gegeven loopt als een rode draad door de verschillende projecten die Miletić tot nu toe realiseerde, zoals Tenir paroles (2014-2015), Little Blues Booklet (2016) of txt, Is Not Written Plain (2017). 

Het laatste werk zal deel uitmaken van Miletić komende tentoonstelling bij WIELS in Brussel en is het resultaat van de workshops bij Globe Aroma. Veertien vrouwen van verschillende origine en uit diverse generaties ontmoetten elkaar samen met Miletić op regelmatige basis voor wat een reeks van tekstworkshops zou worden. Inspiratie vond de kunstenaar in het werk van de Afrikaans-Amerikaanse schrijver Audre Lorde (1934-1992), dat gekenmerkt wordt door militant feminisme en een uitgesproken engagement met betrekking tot racisme en sociaal onrecht. In samenhang daarmee stelden de deelnemende vrouwen tijdens de sessies op basis van eigen ervaringen enkele poëzieteksten samen. 

Onder invloed van de expertise van Salome Grdzelischvili, een Georgische deelnemer, begonnen de workshops geleidelijk aan een andere wending te nemen: het schrijven werd afgewisseld met het bewerken van vilt. Het teder masseren van de wol met behulp van water tot dikke vilten dekens introduceerde een vorm van bezinning in de groep. Er was tijdens het vilten volop tijd om de teksten die eerder waren samengesteld te ontrafelen en bewust te betrekken bij ieders maatschappelijke werkelijkheid. Grdzelischvili bepaalde zo mede het gezicht van de installatie met de kleurrijke, vilten dekens die werden begeleid door een opgenomen audioperformance van het gedicht waar ook een transcriptie bij hoort. De performance is een vrije, poëtische associatie van woorden die voortvloeien uit de plastische aspecten van taal en van het kneden van het vilt: woorden die de deelnemers associeerden met harde of zachte geluiden, doffe of luide klanken, ritme en snelheid. Het lange, meertalige, associatief rijmende gedicht spreekt ondanks de verschillende auteurs met één genuanceerde en maatschappelijk relevante stem.

Hoewel het op het eerste gezicht niet steeds aanwezig en zichtbaar is in haar meest recente werk, ligt fotografie aan de basis van Miletićs praktijk. Het is het medium waarin ze zich specialiseerde aan de kunstacademie van Antwerpen en waar ze zich nauw verbonden mee voelt. Al jaren trekt ze met een kleine handcamera de straat op om het alledaagse vast te leggen in haar uitvalsbasis Brussel of Zagreb: het straatleven met zijn voorbijgangers, tags of wegmarkeringen. Wat haar fotografische benadering kenmerkt is de snelheid ervan; een snelheid die beantwoordt aan haar nieuwsgierigheid om haar omgeving meestal in fragmenten te vatten.

Toch is het tegelijkertijd die snelheid die ze sinds enige tijd meer en meer wenst te vertragen door haar foto’s louter nog in te schakelen als aanleiding voor een werkproces. Het is een praktijk waarbinnen fotografie niet langer het eindproduct is, maar als schetsboek fungeert en associaties kan oproepen naar een andere materialiteit zoals textiel of sculptuur, soms zelfs pas jaren later. In het verleden hanteerde ze het eindresultaat van haar traditionele, documentaire straatfotografie op een zeer directe manier, zoals in de kunstenaarsboeken Euro Cars (2011) en Coif Mode (2014) die samengesteld zijn uit een reeks thematisch gerangschikte foto’s. Of ze integreerde snapshots, afgedrukt op papier, in een tentoonstelling, naast haar installatiewerk. Nu maken de foto’s echter vooral deel uit van een steeds groter groeiend archief waaruit Miletić put om beeldend werk te maken. Zo waren de foto’s die aan de basis lagen van de installatie voor Materials in de Beursschouwburg in Brussel enkel online te zien en niet in de tentoonstelling zelf. 

Reparative weaving

De toevallige wending die in txt, Is Not Written Plain werd genomen met het vilten blijkt erg dicht bij de persoonlijke praktijk van Hana Miletić te liggen. De laatste jaren zoekt ze toenadering tot fysiek handwerk zoals weven. Ze laat zich bijscholen in het textielatelier van de kunstacademie in Anderlecht. Haar interesse voor textiel dateert al van jaren terug; van het vele handwerk dat ze als kind maakte, tot het initiële, maar nooit doorgevoerde plan om textiel of mode te gaan studeren aan de kunstacademie van Antwerpen. Voor Miletić impliceert het weven een terugkeer naar het vertrouwde, een manier om het creatieproces te vertragen, maar ook een bijna meditatieve praktijk waarbij het verbinden van horizontale en verticale draden doet denken aan een sociaal weefsel, aan relaties tussen mensen.

Weven en handwerk is een activiteit die traditioneel in verband gebracht wordt met amateurschap, ambachtelijkheid of vrouwenarbeid. Dit gegeven benadert Miletić in haar werk moedwillig feministisch: vanuit het inzicht zich bewust te zijn van haar positie als kunstenaar, als amateur-wever, als vrouw. In 2014 richtte ze aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht samen met acht gelijkgestemde kunstenaars, schrijvers en vrienden de leesgroep Knowledge Is A Does (KIAD) op. KIAD deed en doet nog steeds aan reparative reading1 waarbij teksten in groepen gelezen worden en hierdoor beter begrepen en becommentarieerd kunnen worden. Vaak vormen deze readings ook de aanleiding om nieuwe associatieve teksten te redigeren. Miletić zet de kracht van het collectief vaak in bij de redactie van teksten over haar eigen praktijk. Enkele leden van KIAD schreven bijvoorbeeld mee aan de bezoekersfolder van haar solotentoonstelling Materials in de Beursschouwburg (2016); een ervaring die ze bij haar komende tentoonstelling Dependencies in WIELS wil voortzetten. 

Hoewel maatschappelijke relevantie als een rode draad door haar werk loopt, neemt ze geen uitgesproken politieke standpunten in en blijft ze ver weg van enige vorm van moralisering. Wel nodigen haar projecten steeds uit tot bewustwording of tot een alternatieve manier van het lezen van tijd en ruimte. Zeker in haar recente coöperatieve projecten. Naar analogie van Kosofsky Sedgwicks reparative reading2, ziet Miletić het collectieve vilten zoals in txt, Is Not Written Plain of de trage en bijna meditatieve weefpraktijk als reparative weaving.3 Het is een activiteit waarin het eigen ik naar de achtergrond verschuift ten gunste van een grotere voeling met de werkelijkheid. En daar ligt wellicht de kracht van dit nieuwe werk. Eve Kosofsky Sedgwick, die in de jaren voor haar overlijden in 2009 naast haar schrijven textiel begon te weven, zag haar recent ontdekte activiteit net zo. ‘But that is different from working in areas where there just is not a first person because the things involved are nonverbal to begin with. Objects do not have a first person because they do not utter. So restful and refreshing! An artifact does not have syntax (…). Things are so different from propositions; if they cannot be more true than propositions, at least they cannot be more real.’4