Het andere F-woord
Het andere F-woord
De actualiteit van het feminisme
Verdient de positie van de vrouw in de kunst speciale aandacht? Na jaren van relatieve stilte wordt er in de kunst weer voorzichtig gediscussieerd over het feminisme. Is het dan eindelijk tijd voor de langverwachte, derde feministische golf? Frédérique Bergholtz en Annie Fletcher, zelf bezig met de organisatie van een symposium over de actualiteit van het feminisme, suggereren van wel.
It’s constantly being said that feminism is superfluous since women have of course already achieved everything; but you only have to look at how much of the world’s wealth is controlled by women. In fact exactly 1 per cent. That is a joke. And on top of it all you have to justify yourself for being a feminist. As if one could possibly be anything else!1 – Elfriede Jelinek
Deze uitspraak van schrijfster Elfriede Jelinek biedt een aantal interessante aanknopingspunten voor de vraag of het zin heeft feminisme – opnieuw – aan de orde te stellen. De strijd om de gelijkwaardige positie van vrouwen is gewonnen, zo is de suggestie. Dit wordt eens te meer onderschreven door het alsmaar uitblijven van een derde, feministische golf. Dat uitstel van een nieuwe periode van strijd komt niet alleen door het ontbreken van relevante discussieonderwerpen, maar heeft te maken met het feit dat in de overlevering van het feminisme vooral negatieve connotaties zijn blijven hangen, gevoed door een schematische lezing van deze beweging.2
Feministes zijn mannenhaters en strooien alleen maar met statistieken als een verzameling voldongen feiten, om aan te tonen hoezeer de vrouw het onderspit delft. In plaats van zich er actief tegen te weer stellen, tonen ze zich een passief en larmoyant slachtoffer. Feministes zeuren, zo wordt vaak gedacht.
Jelinek staat echter een ander soort feminisme voor. In haar uitspraak klinkt een vrolijk absurdisme door, dat de noodzaak van het opnieuw onder de aandacht brengen van het feminisme onomstotelijk aantoont. In de eenvoudige, maar lucide tactiek van het 180 graden omdraaien van het probleem, zoals Jelinek doet, word je met de neus op de feiten gedrukt. Dan blijkt dat het feminisme nog maar net is begonnen, het is als het ware net puber-af. Althans, waar het gaat om werkelijke veranderingen, aangedragen door het feminisme in onze cultuur en samenleving. Want de hierboven geschetste receptie van het feminisme staat in schril contrast met het robuuste intellectuele gedachtegoed dat door de feministische theorie al sinds de jaren zestig is ontwikkeld, met als bekende vertegenwoordigers bijvoorbeeld in de Verenigde Staten Peggy Phelan en in Nederland de aan Vrouwenstudies van de Universiteit Utrecht verbonden professor Rosi Braidotti. Het lijkt vooral onwetendheid en conservatisme te zijn die de aanname voeden dat ‘alles al is bereikt’.
Bekeken vanuit het perspectief van de kunst kan worden gesteld dat, zoals het modernisme in de afgelopen jaren als kunsthistorische categorie overtuigend is gerelativeerd en genuanceerd, ook het feminisme een nauwkeuriger beschouwing verdient. De erfenis van deze beweging en ideologie is wat betreft haar kritische, intellectuele, politieke en historische gewicht te veelomvattend om als ‘discussiethemaatje’ te kunnen worden gerepresenteerd. Binnen het klassieke modernisme golden noties van esthetisch heroïsme en individuele progressie. Het feminisme vertrekt vanuit een essentieel andere vooronderstelling, het collectieve, en werkt aan een ander begrip van de overdracht van betekenis.3 Kortom, feminisme moet niet louter gezien worden als een ‘categorie’ maar als een ‘gedachtegoed’, dat het waard is om blijvend te onderzoeken op haar potentieel voor de hedendaagse kunstpraktijk. Net zoals bij het modernisme valt hier voor kunstenaars en bemiddelaars nog veel aan te ontlenen om uitdrukking te geven aan hun relatie tot de cultuur en samenleving van vandaag. Aan de ideeën die het feminisme naar voren brengt zijn nog lang niet de uiterste consequenties verbonden.
Het feminisme stelt dat sekse een fundamentele categorie is voor de organisatie van onze cultuur, en toont aan hoezeer die wijze van organisatie mannen tot voordeel is.4 Het is een nog lang niet uitgeputte bron voor artistieke thema’s, zoals de relatie van de kunstenaar tot het publiek, de verhouding tussen mainstream en subcultuur, de interpretatie en transformatie van geschiedenis en het ter discussie stellen van canons, de betekenis van het visuele binnen modellen van representatie, het performatieve, de definitie van succes in de artistieke carrière, de conventie en de constructie van de blik en ten slotte de geldigheid en mogelijkheid van ‘the personal is political’.
Feminisme is niet alleen betrokken op maatschappelijke onderwerpen als stemrecht, abortus, gelijke beloning en seksueel geweld, het is ook een inzicht dat ons handvaten biedt om antwoorden te vinden op, of beter, dat mogelijkheden aandraagt om te leren omgaan met die immens spannende vraag, hoe mannen en vrouwen cultuur maken door representaties te vinden die niet zijn opgelegd, en rollen te spelen die anders zijn dan welke ze geacht worden te vervullen.5 Dan kan een situatie ontstaan waarin de betekenis van artistieke gestes in plaats van transparant, latent is, en opent zowel de geschiedenis als de cultuur zich als een dynamische plaats van handeling.
If I Can’t Dance, I Don´t Want To Be Part Of Your RevolutionSymposium
10 – 11 Maart
Huis aan de Werf, Utrecht
www.ificantdance.org
Op de tweede dag van dit symposium wordt de relatie tussen kunst, performativiteit en hedendaags feminisme onderzocht.
2 Überhaupt is spreken in termen van ‘golven’ niet meer evident, omdat het gebied waar het pragmatische en theoretische feminisme actueel is, vanwege de belangrijke problematiek van de positie van vrouwen in niet-West-Europese en Noord-Amerikaanse landen, zo veel groter is geworden.
3 Polly Staple, ‘Today’, Afterall 12, 2005, p. 55
4 Peggy Phelan, ‘Survey’, Art and Feminism, Phaidon, 2002, p. 18
5 Interview Dorothea von Hantelmann – Xavier Le Roy 09.11.2002 / version 30.01.2003, www.insituproductions.net
Frédérique Bergholtz & Annie Fletcher
