metropolis m

‘In 2010 werd ik uitgenodigd voor een research residency in Guangzhou. Ik maakte op dat moment inderdaad vaak werk over welgestelde en machtige mensen en wilde in China ook graag in een dergelijk milieu geïntroduceerd worden. Dat is daar alleen zeer moeilijk. Als je je contacten met de Communistische Partij opblaast, kun je in de problemen raken. Nadat ik tevergeefs vele fancy diners had bezocht, wist ik niet zo goed meer wat ik moest doen. Ik ben gaan rondlopen in de stad en kwam terecht op de stoffenmarkt, die een gebied zo groot als de binnenstad van Amsterdam beslaat. Het was er onvoorstelbaar druk, luid en vies.’

‘Ja, ze liepen er als volleerde modellen rond met hun expressieve kleding en kapsels. Ik kon ze in eerste instantie niet plaatsen. Hun stijl leek heel individualistisch, maar al snel ontdekte ik dat ze met velen waren. Ze deden me denken aan jongens uit Thaise homoclubs, maar het bleken stuk voor stuk heterojongens uit hetzelfde eenvoudige arbeidersmilieu te zijn. Ze imiteren de stijl van personages uit populaire soaps.
Mijn uitgangspunt voor de video waren niet zozeer deze jongens, als wel het idee van “vertalen”. Met mijn westerse blik interpreteerde ik bepaalde dingen in China totaal anders, wat ik een fascinerend gegeven vond. Ik ben op zoek gegaan naar rituelen die ik wel kon begrijpen. Ik kwam al snel uit op het kapitalisme. Ik heb me vervolgens gefocust op beelden die door het kapitalisme gegenereerd worden en die het menselijk gedrag bepalen, zoals reclame en soaps. Mijn werk heeft daar eigenlijk altijd al om gedraaid: het collectieve cliché.
De jongens in mijn video twijfelden geen moment toen ik ze vroeg erotische poses aan te nemen voor mijn camera. Want wat is er nog privé tegenwoordig? Erotiek en seksualiteit, ze worden allebei gebruikt voor reclame en zijn daardoor publiek geworden. Vijftig jaar geleden had een man in China nooit zo op straat geposeerd. In Nederland trouwens ook niet.’

‘In mijn werk probeer ik altijd onbehagen en plaatsvervangende schaamte op te roepen. Dat doe ik door heel gecontroleerde omgevingen te creëren. Deze keer ben ik op een vrij losse manier te werk gegaan. Dat was een bevrijding voor me. En het was erg spannend, omdat ik het belangrijk vind om een grote concentratie in mijn beelden te krijgen. Nu is dat gelukt in een openbare omgeving, waarin ook toeval een rol speelt. We bevonden ons tussen honderden mensen, die ons stiekeme en minder stiekeme blikken toewierpen. Er treedt daardoor een extra niveau aan voyeurisme op. Ik kijk, de toeschouwers in het museum kijken, maar het publiek op straat kijkt ook. Dat is een waardevolle toevoeging.’

‘Maar ook deze jongens hebben dat niet door! Het verlangen te conformeren aan reclamebeelden maakt dat je je niet meer bewust bent van de enorme erotische lading van sommige van die beelden. Ergens is dat doodeng. Reclamebeelden zijn heel machtig. En erotiek is een eeuwige trigger. Niemand kan zich er aan onttrekken. De mens reageert instinctief op mooie lijven en halfgeopende lippen.
Een van de jongens werd het op een gegeven moment wat teveel toen ik hem vroeg zijn gezicht aan te raken, mond te openen en ogen te sluiten. We zijn toen gestopt met filmen. Een andere jongen had er echter geen enkel probleem mee. Hij gedroeg zich zeer erotisch en brutaal. Ik kon het bijna niet aanzien. Dat is voor mij altijd een goed teken.’

‘De zingende vrouwen zijn gefilmd in de stad Wuhan. Het papiergeld waarmee zij worden “gedoucht” is niet veel waard, hooguit twintig dollar. Zodra het geld gegooid is, wordt het opgeveegd en gaat het een geldtelmachine in. Je kunt ook een roos voor hen kopen, maar die stoppen ze snel terug in de vaas waar hij uitkomt. Ze hebben liever hun handen vrij voor geld. De goochelende jongen kwam ik tegen in Guangzhou. Ik was gebiologeerd door hem. Soms was hij lieflijk, soms haast kwaadaardig. In mijn video tovert hij 1 yuan om naar 100 yuan. Het is een verbeelding van de kapitalistische droom: van niets iets maken.’

‘Bij fotografie ligt het medium er zo snel bovenop. Ik wist daarom lange tijd niet hoe ik er in een tentoonstelling mee moest omgaan. De foto’s van de jongens zijn voor mij een tussenstap. In combinatie met de ingelijste bontjes vertellen ze veel. Het gaat er nu hopelijk niet meer over dat het foto’s zijn, maar over wat er op te zien is.’

‘De galerie heeft ze zelfs moeten verwijderen. Ik kwam de vachtjes tegen op de stoffenmarkt in Guangzhou. Ze waren bedrukt met een wilde-dierenprint om ze er duurder uit te laten zien. Ik vond ze mooi omdat het totaal niet werkt. Het is een amateuristische vorm van kapitalisme. Dat mensen er zo verontwaardigd over raken, vind ik interessant. Wat als ik een iPhone in de galerie had neergelegd? Zo’n iPhone heeft waarschijnlijk meer slachtoffers gemaakt, maar door de façade die het kapitalisme weet op te werpen is dat niet zichtbaar. Bij de hondenvachten – de poten en staart zitten er nog aan – ontbreekt die façade.’

‘Amsterdam is zonder twijfel mijn Europese heimat. Het Nederlanderschap staat geheel los van waar je werkt. Het grondbeginsel van Nederland was altijd openheid ten opzichte van de wereld, oorspronkelijk natuurlijk met het oog op de handel. Ik heb Nederland altijd gezien als een klein, maar zelfverzekerd en tolerant land. Het was niet bang voor andere invloeden, maar accepteerde en omarmde ze. En daar is het groot mee geworden. Men lijkt zich daar nu niet meer bewust van te zijn.
Ik bepleit hiermee niet wat Nederland in een verder verleden in haar koloniën heeft aangericht, maar juist een humane vorm van intercultureel contact. Het is voor elk land belangrijk om mensen van buiten toe te laten. En om kunstenaars, die het in het buitenland redden met dat wat ze in hun thuisland hebben geleerd, weer te verwelkomen. Dat zijn mensen die een land vooruit brengen omdat ze het nieuwe impulsen verschaffen. Nederland is een heerlijk land, maar als het zich steeds meer in zichzelf keert, dan wordt het een incestueus bergdorp. Misschien is de stemming er niet naar, maar je zou dat niet moeten willen.’