metropolis m

Het fascisme is nog lang geen verleden tijd, veilig weggestopt achter de deuren van de geschiedenis en de verworvenheden van westerse democratieën. Toch pleegt men hedendaagse vormen van fascisme simpelweg te zien als incidenten of herhalingen van een voorbije ideologie – iets wat het potentiële gevaar van neofascistische uitingen verdoezelt.

De groepstentoonstelling How Much Fascism? in BAK, die is samengesteld door het collectief What, How & for Whom (WHW), geeft uiteenlopende manifestaties van het hedendaagse fascisme een gezicht, inclusief de mechanismen van ontkenning ervan. Een elftal internationale kunstenaars laat zien dat er te midden van politieke crises en neoliberale hervormingen een bepaald soort politiek met beslist fascistische trekken opkomt, die zich uit in radicale uitsluiting, gewelddadig optreden en de inzet van allerlei vergaande controlesystemen.

Gelijk bij binnenkomst van de tentoonstelling zie je grote, zwarte letters op een knaloranje achtergrond, die zeggen, of eigenlijk schreeuwen: ‘Foreigners, please don’t leave us alone with the Danes!’ Dit geestige werk van Superflex contrasteert scherp met de onopvallende foto’s van Trevor Paglen in dezelfde ruimte, die geheime vormen van controle en toezicht in beeld brengen, via aan de hemel voorbijtrekkende, oplichtende sporen van satellieten.

Op dezelfde verdieping is het project Politiek kunstbezit: Gesloten architectuur (2011) van Jonas Staal te zien, waarin hij ‘de ideale gevangenis’ vormgeeft, zoals de PVV-politica Fleur Agema deze in 2004 ontwikkelde tijdens haar studie aan de kunstacademie. Staals werk bestaat uit een maquette, een animatiefilm en foto’s van de denkbeeldige gevangenis, die bedoeld is om het gedrag en de resocialisatie van gevangenen te reguleren door middel van een reeks rigide gecontroleerde ruimtes. Staals verbeelding van Agema’s ‘verbeterde’ gevangenisregime roept de vraag op of het daadwerkelijk tot een overheidsmaatregel zou kunnen komen, mocht de PVV het voor het zeggen krijgen.

Avi Mograbi laat in zijn twee korte docu-fictiefilms getiteld The Details (2003-2011) een woordenwisseling zien tussen de kunstenaar in de rol van een geëngageerde burger en een stel Israëlische soldaten. Door het conflict te laten escaleren maakt Mograbi het latente institutionele geweld van het Israëlische leger zichtbaar – geweld dat wordt geuit in de woorden en de gebaren van de soldaten. De trillende hand van diegene die de camera bedient geven de gebeurtenissen een extra laag van kwetsbaarheid. Het ‘conflict’ vindt weliswaar plaats in een gecontroleerde setting en Mograbi is beschermd door zijn bevoorrechte status als Joods-Israëlisch burger, toch leggen de filmfragmenten de omvang en de modus operandi van een niet-transparante en misschien wel neofascistisch te noemen staatspolitiek bloot.

Het grootste deel van bovenverdieping bij BAK wordt ingenomen door het project Parkalynch (2007) van Burak Delier: een grote, rode jas die kan worden gedragen door demonstranten bij openbare protestacties. Deze door Delier bedachte jas sluit aan bij de reële behoeften van activisten, doordat het bescherming biedt tegen wisselende weersomstandigheden en, meest belangrijk, politiegeweld. Onderdeel van het project zijn video-opnames van een gesprek tussen Turkse activisten over hun ervaringen met de jas, en van marketingstrategieën.

How Much Fascism? laat zien hoe het fascisme in de hedendaagse samenleving allerlei vormen aanneemt en opduikt op momenten en plaatsen waar je het niet echt verwacht. Dit draagt ook het risico in zich van vaagheid, aangezien het begrip in historisch opzicht vrij specifiek en beladen is en niet direct is over te plaatsen naar het heden. Toch weet de tentoonstelling te overtuigen met de voorbeelden van moeilijke, soms pijnlijke uitingen van neofascisme die ze bijeenbrengt, zonder er al te expliciet een oordeel over uit te spreken. Uiteindelijk is het aan de bezoeker om de vraag te beantwoorden: how much fascism?

Nguyen Vu Thuc Linh

masterstudent Cultural Analysis aan de Universiteit van Amsterdam